دانشنامه اسلامی
با توجه به اینکه تفاسیر قدیمی به مثابه دائرة المعارفی بزرگ هستند، من به بیان مستقیم معنای آیه اهتمام ورزیدم، به گونه ای که هرگاه انسان بخواهد یک آیه و یا تفسیر آن را بخواند مقصود از آن آیه در ذهن او نقش ببندد. این نخستین گام در موفقیت تفسیر است.
زیرا مهم این است که انسان مضمون آیه را به عنوان کلّ پیوسته و ناگسسته بفهمد و سپس چگونگی پیوند آیه را به ما قبل و ما بعدش، درک کند، چون آیات قرآن، هدف و غرض مشخصی را دنبال می کنند، و من این شیوه را در تفسیر« المنیر» انتخاب کردم. زمانی که من در دبی رئیس دانشکده شریعت و قانون در دانشگاه امارات بودم و زن و فرزندی با من نبود، مدت پنج سال با فراغ بال در آن جا درنگ کردم به برخی کارهای علمی پرداختم و همه این فرصت پنج ساله را تابستان و زمستان به کار این تفسیر اشتغال داشتم و دو سال هم در دمشق، به چاپ و نشر آن پرداختم که هفت سال کار می شود.( فصلنامه بینات شماره 2 مصاحبه با دکتر وهبه زحیلی ص 113)
نام کامل تفسیر« التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج» می باشد. دکتر وهبه زحیلی در آغاز، طی مقدمه ای کوتاه( 7 صفحه) به انگیزه خود از تدوین این تفسیر، شیوه تفسیر و منابع و مآخذ آن می پردازد. آن گاه برابر شیوه معمول بیشتر مفسران که در آغاز تفسیر، برخی از مباحث علوم قرآنی را یادآور می شوند، به بحث و بررسی مختصر درباره بعضی از مباحث می پردازد که حدود 35 صفحه را در بر می گیرد. مباحث علوم قرآنی مطرح شده، در این بخش بدین ترتیب است: تعریف قرآن، اسامی قرآن، کیفیت نزول، مکی و مدنی، اول ما نزل، آخر ما نزل، جمع قرآن در زمان رسول الله( ص) در زمان ابو بکر و عثمان، رسم الخط عثمانی، قراءات هفت گانه و سبعة احرف، اعجاز قرآن و وجوه آن، عربیت قرآن، ترجمه قرآن، حروف مقطعه، تشبیه، استعاره، کنایه، تعریض و مجاز در قرآن.
ایشان به اختصار درباره هر یک از گزاره های یاد شده مطالبی را مطرح و دیدگاه خود را درباره آن بیان داشته است. و نیز ایشان به مانند برخی تفاسیر در ذیل بعضی آیات، مباحث عمده علوم قرآنی را آورده است. مثلا در ذیل آیه 7 سوره آل عمران( ج 3 ص 149) درباره محکم و متشابه نکاتی یادآور شده است. از این رو مباحث مهم علوم قرآنی به اختصار در مقدمه تفسیر و در ضمن تفسیر آیات قرآنی مطرح شده است که برای دستیابی و اطلاع از موارد عنوان شده، رجوع به جلد 16 تفسیر که در بردارنده فهرست موضوعات قرآن و تفسیر است، ضروی می نماید.
پس از مقدمه تفسیر و مباحث علوم قرآنی، تفسیر آیات آغاز گردیده و از ابتدای قرآن تا پایان آن به ترتیب سوره ها، هر سوره به چندین بخش تقسیم گردیده و نکته های گوناگون تفسیری آن مطرح شده است.
دکتر زحیلی در آغاز تمامی سوره ها، ابتدا مضامین هر سوره را به کوتاهی بیان کرده است و در صورتی که سوره ای به جز نام مشهور، دارای اسامی دیگر می باشد، زیرا عنوان« اسامی سوره» مطالبی را بیان داشته، سپس فضیلت سوره و روایات وارده در عظمت شأن و قراءت سوره را یاد آور شده و سازگاری سوره مورد بحث را با سوره قبل از آن با عنوان« مناسبتها لما قبلها» یا مانند آن، مورد بررسی قرار داده است.
وی هر سوره ای را همچون دیگر مفسران، به چند بخش تقسیم کرده و برای هر بخش از آیات، موارد گوناگونی را بیان کرده که تمامی آن موارد در راستای تفسیر و کشف و پرده برداری از آیات قرآن است، این شیوه در سرتاسر تفسیر و در تمامی بخشهای گوناگون آیات، پیاده شده است، بدین ترتیب: اعراب، بلاغت، مفردات لغوی، نامگذاری، سبب نزول، تناسب آیات و تفسیر و بیان، احکام آیات و فقه کاربردی و...
