دانشنامه اسلامی
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در سه باب و یک خاتمه و هر باب در چندین فصل، تنظیم شده است.
نویسنده در نگارش این کتاب، عمده آثار غزالی را مورد مطالعه قرار داده و از اکثر آنها استفاده کرده است. همچنین در هر فن و دانشی تا آنجا که برایش ممکن بوده و به بحثش ارتباط داشته، از بیشترین کتب اصلی آن فن یا دانش بهره برده است.
در مقدمه، به مصادر کتاب اشاره شده و توضیحات مختصری پیرامون محتوای فصول کتاب، ارائه گردیده است.
در باب اول، که مباحث تمهیدی را در خود جای داده است، در دو فصل زیر، به بررسی دگرگونی و تکامل تأویل تا دوره غزالی ، پرداخته شده است: در فصل اول، مفهوم تأویل در برخی از حوزه های معرفت اسلامی که با موضوع بحث مرتبط بوده، از جمله از لحاظ لغوی و اصطلاحی، در استعمال قرآن و اصطلاح مفسران، نزد علمای کلام، از دیدگاه نحات، در مذهب اسماعیلی و نزد صوفیه، بررسی شده است.
به گفته نویسنده، واژه تأویل در قرآن کریم در شانزده مورد با معانی مختلف به کار رفته، از جمله در آیه 52 و 53 سوره اعراف: «وَ لَقَدْ جِئْنَاهُمْ بِکِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَی عِلْمٍ هُدًی وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ یؤْمِنُونَ هَلْ ینْظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِیلَهُ یوْمَ یأْتِی تَأْوِیلُهُ یقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَلْ لَنَا مِنْ شُفَعَاءَ فَیشْفَعُوا لَنَا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَیرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ مَا کَانُوا یفْتَرُونَ»؛ «و در حقیقت، ما برای آنان کتابی آوردیم که آن را از روی دانش، روشن و شیوایش ساختهایم و برای گروهی که ایمان میآورند هدایت و رحمتی است آیا جز در انتظار تأویل آنند؟ روزی که تأویلش فرارسد، کسانی که آن را پیش از آن به فراموشی سپردهاند، می گویند: «حقاً فرستادگان پروردگار ما حق را آوردند. پس آیا ما را شفاعت گرانی هست که برای ما شفاعت کنند یا بازگردانیده شویم، تا غیر از آنچه انجام میدادیم، انجام دهیم»؛ به راستی که به خویشتن زیان زدند و آنچه را به دروغ میساختند از کف دادند»، که لفظ تأویل در این مورد به معنای آمدن چیزی است (قیامت و اشراط آن) که قرآن به وقوع آن خبر داده است.
