دانشنامه اسلامی
اهل به معنای سزاوار و شایسته، خاندان ، خانواده، اُنس، اختصاص و تعلق داشتن به چیزی است، ازاین رو با اضافه شدن به کتاب معنای «وابستگان به کتاب» می دهد. چون مقصود از کتاب، کتاب آسمانی است، اهل کتاب به معنای صاحبان کتاب آسمانی و پیروان ادیان الهی است. البته این تعبیر در قرآن و فرهنگ اسلامی برای مسلمانان به کار نمی رود. گزینش این اصطلاح که گویا نخستین بار در قرآن آمده بدین جهت است که وجود کتابهای آسمانی وجه مشترک همه ادیان الهی است و راه را برای مدعیان ادیان بر ساخته می بندد. اصطلاح اهل کتاب ۳۱ بار در ۳۱ آیه از ۹ سوره قرآن و بیش از همه در سوره آل عمران (۱۲ بار) به کار رفته است.
تعابیر دیگر از اهل در قرآن
قرآن کریم از اهل کتاب با تعبیرهای دیگری نظیر: «الَّذینَ اوتوا الکِتبَ»، «اَلَّذینَ ءاتَینهُمُ الکِتب»، «الَّذینَ اُوتوا نَصیبًا مِنَ الکِتب» نیز یاد کرده و با اختصاص بخش قابل توجهی از آیات و خطابهای خود صف آنان را از صف بت پرستان جدا ساخته است. در آیات مربوط به اهل کتاب، روی سخن با یهود و نصارا و گاه یکی از آن دو است. در برخی آیات بر اثر انکار رسالت پیامبر گرامی یا نفوذ شرک در عقاید اهل کتاب به آنان « کافر » نیز گفته شده است.
کاربرد اصطلاح اهل
کاربرد اصطلاح اهل کتاب در برابر «اُمّی» ها و دعوت هر دو گروه به توحید ، نشان می دهد که ساکنان شبه جزیره عرب در آستانه بعثت پیامبر اسلام به این دو گروه عمده تقسیم می شده اند: «... وقُل لِلَّذینَ اوتوا الکِتبَ والاُمِّیِّینَ ءَاَسلَمتُم فَاِن اَسلَموا فَقَدِ اهتَدَوا واِن تَوَلَّوا فَاِنَّما عَلَیکَ البَلغُ...». اقلیت پراکنده اهل کتاب که یهودیان و مسیحیان بوده اند، با برخورداری از کتاب آسمانی، تعالیم دینی مکتوب و نیز عالمانی آشنا به خواندن و نوشتن از برتری فرهنگی نسبت به «امی» ها برخوردار بوده اند. امّیها که دین رایج آنان بت پرستی بوده است، فاقد کتاب دینی و ادبیات نوشتاری در حوزه دینی و اغلب ناآشنا به خواندن و نوشتن بوده، برتری فرهنگی اهل کتاب را پذیرفته بودند. مراجعه آنان به اهل کتاب درباره صحت و سقم ادعای پیامبر اسلام مؤید این معناست.
منابع
...
