دانشنامه اسلامی
کتاب دارای مقدمه ای از محقق و مطالب کتاب در ضمن دو بخش است. بخش اول کتاب توسط محقق نوشته شده و مطالب آن درباره نویسنده و چگونگی تحقیق کتاب است و بخش دوم، در سه رکن ارائه شده است.
همان طور گذشت بخش اول کتاب به زندگی عبدالواحد بن عبدالکریم زملکانی؛ نویسنده کتاب اختصاص یافته است. او شافعی مذهب و مشهور به ابن خطیب زملکا و از علمای معانی و بیان است که در علوم و فنون مختلفی مهارت داشته است، این شخصیت از خود آثار زیادی را بجا گذاشته است که از جمله آن ها:
بخش دوم به متن کتاب اختصاص یافته است. نویسنده، کتابش را به دو بخش مقدمه و ارکان تقسیم کرده است، مقدمه کتاب از دو مبحث تشکیل شده است، بحث اول: در مورد تعریف علم بیان، نحوه تحصیل آن و هدف از این علم است... بحث دوم شناخت چیزهایی است که لفظ و کلام را از اشتباه و غلط حفظ می کند و منشأ اشتباهات را می توان جهل به ادله سه گانه افرادیه، اعرابیه و مواقع ترکیب است و هنگامی که شناخت به این ارکان سه گانه حاصل شود لفظ ازهرجهت روشن و بی عیب می شود. در اینجا محقق ادله سه گانه را در پاورقی با استفاده از مثال هایی آن را توضیح و شرح داده است..
متن کتاب از سه رکن تشکیل شده است؛ ارکان سه گانه مذکور مشتمل بر فروع علم بلاغت؛ یعنی معانی، بیان و بدیع است. رکن اول از آن ها، دلالات افرادیه است که متضمن سه باب است؛ اولین از آن باب ها حقیقت و مجاز است، هنگامی که اراده شود از لفظ دلالت ظاهری آن، در اصطلاح به آن حقیقت گفته می شود و هنگامی که معنای ظاهر و متبادر آن اراده نشود، بلکه با قرینه ای معنای غیر ظاهری اراده شود در اصطلاح به آن مجاز گفته می شود و بر کنایه و استعاره و تمثیل تقسیم می شود.
باب دوم در دو فصل است که فصل اول آن پیرامون بیان فرق بین جملات اسمیه و فعلیه است که با ذکر مثال هایی از قرآن و غیر قرآن به توضیح این باب پرداخته است. نویسنده در فصل دوم، در ضمن تعریف واژگان نکره و معرفه، فرق بین این دو را به معرض نمایش گذاشته است، معرفه آن اسمی است که دلالت بر شیئی معین و شناخته شده ای می کند و نکره آن اسمی است دلالت بر شیء نامعلوم می کند. همان طور که معارف در مراتب تعریف خود متفاوت هستند همین طور نکره ها نیز در مراتب تنکیر متفاوت هستند.
