دانشنامه اسلامی
بنا بر اصل مسلم فلسفی ضرورت سنخیت و همگونی علت و معلول، نمی توان علت هستی را قدیم و هستی را حادث دانست، بلکه باید یا هر دو قدیم باشند و یا هر دو حادث که هر یک محذورهایی را به همراه دارند. میر برای پاسخ به این نوع پرسش از مبانی فلسفی و طبیعی چند بهره جست که مهم ترین آنها نظریه «حدوث دهری» است.
اساسا در میان تمامی نظریات فلسفی میر، آنچه باعث شهرت و آوازه وی گردید و از اهمیت خاصی برخوردار است، همین نظریه ابداعی اوست که یکی از شاهکارهای فلسفی بشمار می آید و با مباحث متعددی چون حرکت، زمان، و علم الهی در ارتباط است.
این نظریه از مهم ترین و پیچیده ترین نظریات در باب پیـدایش جـهان مـی باشد، خود میرداماد هم به دشواری، عمق و پیـچیدگی آن اشـاره کرده است ؛ چنان که در متن این کتاب به آن اشاره کرده و می گوید: «و أمّا إثبات البدایة له علی المعنی المحصّل الذی سـمّیناه الحـدوث الدهـری فدقیق غامض لم یتعرّفه الجمهور لدقّته و غموضته».
بعد از مقدمه مصحح و مقدمه مؤلف، متأسفانه صراط مستقیم نیز همانند بیشینه آثار مصنف ناتمام ماند و علی رغم تصریح وی در مقدمه به اینکه این اثر حاوی«وصیت»، چند «مساق» و «تختمه» است، تنها توفیق طرح «وصیت» و بخشی از مباحث «مساق اول» را یافت و از ادامه بازماند.
نثر اثر حاضر همانند دیگر آثار مصنف بسیار مغلق و پیچیده است؛ به حدی که برخی مبالغه آمیزانه گفته اند: صراط مستقیم میرداماد، مسلمان نشنود، کافر نبیناد.
