دانشنامه اسلامی
در لقب او، حتّی در مآخذ عصری و نزدیک به روزگارش اختلاف است. در اجازه ای که جلال الدین دوانی(م 908ق.) برای وی به غرض تدریس شواکل الحور فی شرح هیاکل النور نوشته، او را با لقب «جلال الدین» خوانده؛ ولی در اجازه دیگری که امیر جمال الدین عطاءاللّه بن فضل اللّه حسینی به غرض تدریس انوار التنزیل بیضاوی، برای وی نوشته، از او با لقب «کمال الدین» یاد کرده است.
وی در نیمه دوم از سده نهم هجری در اردبیل زاده شد. به نظر می رسد که دوران جوانی را در زادگاهش به تحصیل علوم شرعی پرداخته و در این مورد از علی آملی کسب فیض کرده، چنانچه در آغاز حاشیه ای که بر القواعد علامه نگاشته است، به این نکته تصریح می کند. نیز هم در همان دوره، به خدمت شیخ حیدر صفوی رسید، و به قول سام میرزا صفوی «به اشارت شفا بشارت آن قدوه ارباب نجات، جهت تحصیل کمالات روی توجه به جانب خراسان کرده بود».
از گفته سام میرزا چنین برمی آید که الهی اردبیلی باید تا سال های 880-890ق. در اردبیل مانده باشد، زیرا شیخ حیدر(م 893ق.) جوان بود که با اوزون حسن در 874ق. به اردبیل رفت و به بقعه صفویان در اردبیل راه یافت و چند سالی گذشت تا جای شیخ جنید، عموی بزرگ خود را گرفت و به سلسله مشایخ آن دیار سر و سامان داد. به نظر می رسد که الهی، تا سال های نزدیک به 890ق. در اردبیل مانده است و گویا در همان جا، به اندیشه نگارش شرحی بر گلشن راز شیخ محمود شبستری که در 908 ق.هجری تألیف کرده افتاده است و به تحصیل آراء شیخ حیدر صفوی در این خصوص اهتمام ورزیده است.
پس از آن، به قولی، به دلیل مرکزیّت علمی شهر هرات در عصر حکمرانی تیموریان، به خراسان آمد و در هرات مقیم شد و به تتبّع و تحصیل پرداخت، و به قولی دیگر به اشارت شیخ حیدر به خراسان روی آورد.اگر قول دوم، قرین صواب باشد، پیداست که الهی اردبیلی به قصد ارشاد و تبلیغ سلسله صفویه به هرات آمده بوده است و گویا پس از آنکه امیران و حکمفرمایان عصری بر شیخ حیدر و اصحابش سخت گرفته اند، الهی راهش را عوض کرده باشد و به تحصیل علوم عقلی که در آن روزگار هرات مرکز آن بود و استادان متبحّر و توانا در آنجا می زیستند، پرداخته باشد. باری پس از اینکه حسین الهی به هرات آمده است، هیچ سندی، رابطه او را با شیخ حیدر و اصحاب وی، تأیید نمی کند، و آثاری که پس از این نگاشته است نیز ارتباطی مستقیم با آراء و عقاید صوفیان صفوی ندارد.
