دانشنامه اسلامی
با تورق در تاریخ، گاه به حوادثی بر می خوریم که تحقق دوباره آن آرزویی است برای بشر. به عکس گاه چنان وقایعی را مشاهده می کنیم که تاریخ، با همه سعه صدری که در ثبت وقایع دارد، در ثبت آنها سنگینی طاقت فرسایی را بر دوش خود احساس می کند که متاسفانه نمونه های این قبیل حوادث کم نیستند. مشروطیت از نقاط عطف مهم تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران است که در عین مثبت بودن، بهای بسیار سنگینی را در فرایند تحقق خود پرداخت. بهایی به سنگینی هتک، بی حرمتی و ترور نهاد علم و اجتهاد.شیخ فضل الله نوری از جمله شخصیت های پیچیده تاریخ ایران معاصر است که در عین پا فشاری بر سر مواضع و معتقدات محوری خویش، با کمال مظلومیت به دار اعدام آویخته شد و به درجه شهادت نائل گردید. در این نوشتار سعی بر آن است که ضمن ارائه بیوگرافی از ایشان، به اختصار دیدگاه افراد مختلف درباره ایشان و مختصری از دیدگاهها و آراء وی در ارتباط با مسائل سیاسی و اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد.
زندگینامه
شیخ فضل الله کجوری مازندرانی مشهور به نوری در ۱۲۵۹ قمری در «لاشک کجور» از توابع استان مازندران به دنیا آمد. پدر ایشان ملا عباس نوری از علمای دین و افراد مورد اعتماد مردم نور مازندران و جدش میرزا تقی نوری، یکی از بزرگترین دانشمندان خطه مازندران بوده است.شیخ در آغاز جوانی به تحصیل مقدمات علوم متداول عصر خود پرداخت و برای تکمیل تحصیلات خود به نجف مهاجرت نمود تا از محضر عالمان بزرگی نظیر میرزای شیرازی، شیخ راضی آل خضر و میرزا حبیب الله رشتی (از شاگردان شیخ مرتضی انصاری) بهره ببرد. حضور در درس این اساتید بزرگ، باعث شد تا ضمن قرار گرفتن در زمره شاگردان خاص، به مرتبه بلند علمی و عالی فقاهت و اجتهاد نائل آید. وجه مشخصه و ممیزه ایشان، رویارویی شان با جریان مشروطه است. شیخ پس از آنکه مطلوب روشنفکران را از «مشروطه» برخاسته از بینش و فکر غربی، که در تباین با مبانی سیاسی اسلامی است، یافت، به مخالفت با آن برخاست. همین امر سبب مخالفتهای فراوان با ایشان شد که فرجام این مخالفت ها شیوع یک فضای روانی مسموم علیه ایشان و در نهایت به دار آویخته شدن ایشان در سن ۷۰ سالگی شد.
شیخ و دیگران
شیخ از شخصیت های بحث برانگیزی است که بغض و کینه های فراوان سبب ارائه چهره ای مسخ شده و وارونه از ایشان به تاریخ می باشد. در عین افترا بستن های فراوان به این چهره تاریخ ساز و متصف ساختن ایشان به عنوان هایی نظیر «مستبد» و «مرتجع»، کسی را قدرت بر انکار مقام علمی ایشان نیست. شیخ در محضر پرچمدار قیام تنباکو یعنی میرزای شیرازی پرورش یافته بود که وقتی یکی از اهالی تهران به میرزا رجوع می کند و سوالاتی را از ایشان می پرسد، میرزا جواب می دهد: مگر شیخ فضل الله در تهران نیست که به من مراجعه می کنید؟ وصف مقام علمی شیخ در گفته های مخالفین نیز قابل توجه است. به عنوان مثال حامد الگار می نویسد: «عموما اذعان داشتند که (ایشان) در شمار دانشمندترین علمای تهران است.» و یا اینکه ناظم الاسلام کرمانی اینگونه مقام علمی ایشان را بیان می کنند که: «شیخ فضل الله اگر چند ماهی در عتبات توقف کند، شخص اول علمای اسلام خواهد گردید، چه هم حسن سلوک دارد و هم مراتب علمیه.» فریدون آدمیت که از مخالفین سرسخت شیخ است می نویسد: «متفکر مشروطه مشروعه _ شیخ فضل الله نوری است_ (که او را به عنوان) مجتهد طراز اول، استاد مسلم فن درایه، که پایه اش در اجتهاد اسلامی، برتر از سید عبدالله بهبهانی و سید محمد طباطبائی (است) شناخته اند.»
جدایی شیخ از مشروطیت
...
