دانشنامه اسلامی
این کتاب به بررسی «تأویل» از دیدگاه معتزله، با محوریت تفسیر کشاف زمخشری، و دیدگاه اهل سنّت می پردازد.البته مباحث کتاب منحصر به کتاب کشاف نیست بلکه موضوع از دیدگاه هردو گروه معتزله و اهل سنت مورد بررسی قرار می گیرد و نقد و ردّیه های اهل سنت بر معتزله مطرح می شود.
مراد نویسنده از واژۀ «تأویل» اجتهاد و إعمال رأی در تفسیر است.معتزله در مقام تأیید و انتصار اصول خمسه خود؛یعنی توحید، عدل، وعد و وعید، منزلة بین المنزلتین و امر به معروف و نهی از منکر به تأویل آیات قرآن روی آورده اند و در این بین زمخشری لغت و نحو را در تحکیم و تثبیت تفکر اعتزالی به خدمت گرفته است.زمخشری در «الکشاف» کوشیده است برخی از مفردات یا عبارات را که با عقیدۀ او سازگار نبوده به نحوی توجیه کند.برخی فرضهای مجازی و دیریاب در این تفسیر یافت می شود که مفسر به این وسیله می کوشد.از اعتقادات اعتزالی خود دفاع کند.اما اهل سنّت، علیرغم اعتراف به جایگاه علمی این تفسیر، از آراء اعتزالی آن دل خوشی ندارند.
در این کتاب به بحث و بررسی دربارۀ «تأویل»های صورت گرفته در تأیید اصول خمسه معتزله پرداخته شده و ردّیه های اهل سنت بر ایشان بیان شده است.نویسنده در آغاز به مباحثی چون معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر، فرق تفسیر با تأویل و معنای لغوی و اصطلاحی تأویل، مراحل اساسی تفسیر یعنی تفسیر در عصر صحابه، عصر تابعین، عصر تابعین تابعین و ویژگی های تفسیر در هریک این سه مرحله، پیدایش فرق اسلامی، انواع تفسیر (تفسیر مأثور و تفسیر به رأی) می پردازد.
پس از آن به عوامل ظهور فرقه معتزله، تبیین اصول خمسه ایشان و نیز بررسی تفسیر از دیدگاه معتزله پرداخته می شود.در ادامه به بررسی مذهب اعتزالی با توجه به تفسیر کشاف زمخشری پرداخته و چگونگی استخدام لغت و نحو توسط زمخشری برای تثبیت افکار و عقایداعتزالی توضیح داده شده است.همچنین کیفیت بهره گیری زمخشری از نص قرآنی و قرائت های متناسب با تفکر اعتزالی و نیز کاربرد مجاز و تشبیه در تأویل آیات قرآنی برای تثبیت عقاید عتزالی و نیز تأویل آیات با دلیل عقلی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و ردّیه های اهل سنت بر این تأویلات نیز بیان شده است.
