دانشنامه اسلامی
بدل از جمله توابع بوده که به این جهت در اموری از متبوع (مبدل منه) خود تبعیت می کند که در ادامه به این امور، ضرورت و عدم ضرورت آنها اشاره می شود:
← تبعیت در اعراب
در بدل کلّ از کلّ، بدل و مبدل منه بر یک ذات و امر واحد دلالت می کنند؛ از این رو نیازی به رابط میان آن دو نیست ولی در بدل بعض از کلّ و بدل اشتمال، ضمیر رابطی وجود دارد که مبدل منه، مرجع آن است. ضمیر رابط بر دو گونه است: ۱.ضمیر بارز؛ مانند: «قَرَاْتَ الکِتابَ اوَّلَهُ»؛ در این مثال الکِتابَ مبدل منه و اوَّلَهُ بدل بعض از کلّ است. مرجع ضمیر بارز (هاء) در اوَّلَهُ، مبدل منه بوده که این ضمیر، رابط میان بدل و مبدل منه می باشد.۲.ضمیر مقدّر؛ مانند: «وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ اِلَیْهِ سَبِیلًا»؛ («برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه کنند، آنها که توانایی رفتن به سوی آن دارند».) در این آیه شریفه النَّاسِ مبدل منه و اسم موصول(مَن) بدل بعض از کلّ است. پس از من استطاع، عبارت منهم مقدر است که مرجع ضمیر (هُم) در آن، مبدل منه بوده و این ضمیر، رابط میان بدل و مبدل منه می باشد.
← موارد عدم نیاز به رابط
۱.در صورتی که حرف جرّ بر مبدل منه وارد شود، تکرار آن حرف در بدل جایز است؛ مانند: «رَبَّنَا اَنْزِلْ عَلَیْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَکُونُ لَنَا عِیدًا لِاَوَّلِنَا وَ آخِرِنَا»؛ ؛ («پروردگارا! مائده ای از آسمان بر ما بفرست تا عیدی برای اول و آخر ما باشد».) در این آیه شریفه ضمیر نا در لنا مبدل منه بوده و حرف جر لام بر آن وارد شده است؛ از این رو جایز است حرف جر در بدل (اَوَّلِنَا) تکرار شود.۲.در صورتی که مبدل منه دربردارنده معنای شرط باشد ان شرطیه در بدل ظاهر می شود؛ مانند: «مَنْ یَقمْ انْ زیدٌ و انْ عمروٌ اقُمْ معه»؛ در این مثال مَنْ مبدل منه و دارای معنای شرط است؛ از این رو انْ شرطیه در بدل (زیدٌ) ظاهر شده است.۳.در صورتی که مبدل منه دارای معنای استفهام باشد همزه استفهام در بدل ظاهر می شود؛ مانند: «کیفَ انت اصحیحٌ ام سقیمٌ»؛ در این مثال کیفَ مبدل منه و در بردارنده معنای استفهام است؛ از این رو همزه استفهام در بدل (صحیحٌ) ظاهر شده است.۴.در صورتی که بدل و مبدل منه فعل باشند مشترک بودن آنها در نوع (بعضی از نوع به صیغه تعبیر کرده اند.) فعل ضرورت ندارد؛ مانند: «ان جئتنی تَزرْنی اُکرمْک»؛ در این مثال فعل ماضی جئتنی و فعل مضارع تَزرْنی به ترتیب مبدل منه و بدل واقع شده اند و در نوع فعل با هم مشترک نیستند.۵.در مواردی ضمیر مرفوعی پس از ضمیر مرفوعی دیگر واقع می شود که ممکن است بدل یا تاکید باشد؛ مانند: «قُمْتُ انا»؛ در این مثال ممکن است ضمیر منفصل مرفوعی (انا) بدل یا تاکید و ضمیر متصل مرفوعی (تاء در فعل قُمْتُ) مبدل منه یا موکَّد باشد.۶.در مواردی ضمیر مرفوعی پس از ضمیر منصوبی واقع می شود که بدل نبوده بلکه تاکید است؛ مانند: «رایتُک انْتَ»؛ در این مثال ضمیر منفصل مرفوعی (انْتَ) تاکید و ضمیر متصل منصوبی (کاف در فعل رایتُک)، موکَّد است.
