معنی امهات مطالب

لغت نامه دهخدا

امهات مطالب. [ اُم ْ م َ ت ِ م َ ل ِ ] ( ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) اهل استدلال در تحقیق و شناسایی اشیاء سه نوع پرسش بکار می برند: 1 - مطلب ما، یعنی سؤال بوسیله ما و آن نیز بر دو قسم است ، یکی سؤال از «ما»ی شارحه که از آن شناسایی شرح اسم و معنی لغوی شی مورد نظر اراده میشود. دیگر مطلب «ما»ی حقیقیه که مراد از آن شناسایی حقیقت و ماهیت شی مورد نظراست. 2 - مطلب «هل » یعنی سؤال بوسیله هل و آن نیزبر دو قسم است ، یکی مطلب «هل » بسیطه که مطلوب پرسش از وجود شی منظور است فی نفسه و دیگر مطلب «هل » مرکبه که مطلوب شناسایی وجود چیزی است برای شی منظور. 3- مطلب «لِم َ» که عبارت است از سؤال از دلیل و علت و آن نیز بر دو قسم است ، یکی مطلب «لم » ثبوتی که مراد از آن شناسایی علت ثبوت موضوع است و دیگر «لم » اثباتی که مطلوب شناسایی علت حکم است. سبزواری گوید:
اس المطالب ثلثةعلم
مطلب ما مطلب هل مطلب لِم.
شیخ الرئیس گفته است مطالب یا اصول پرسشها بسیار است ، از آنهاست مطلب : أین ، کیف ، أی ، ایان و جز آنها. مؤلف دستورالعلماء ادوات طلب را چنین شمرده است : ما، من ، هل ، لِم َ، أین ، متی ، أی ، ایان و کیف. ( از شرح منظومه سبزواری چ سنگی ص 31 ) ( از دستور العلماء ج 1 ص 179 ) ( از فرهنگ علوم عقلی ). خواجه نصیر طوسی در مبحث اصناف مطالب از فن منطق گوید: مطالب اصلی چهار است : دو طالب تصور و آن «ما» و «ای » بود، و دو طالب تصدیق و آن «هل » و «لِم َ»بود. ( اساس الاقتباس ص 352 ). و رجوع به دستور العلماء شود.