دانشنامه اسلامی
کشاورزی مهمترین رکن اقتصادی نه تنها در دوره طاهریان بود، بلکه شامل دوره های بعدی هم می شد. هر چند بازرگانی نیز پیشرفت هایی کرده بود؛ اما هم چنان اقتصاد کشاورزی در راس امور اقتصادی قرار داشت. مسائل مربوط به امور کشاورزی در راس امور اقتصادی قرار داشت. مسائل مربوط به امور کشاورزی در این دوران را می توان به چند بخش تقسیم کرد:۱. توجه امرا نسبت به حال کشاورزان۲. اقدامات عمرانی برای کارهای کشاورزی۳. نوع کشت محصولات (دیم و آبیاری)۴. محصولات کشاورزی
← حمایت طاهریان از کشاورزان
تا قبل از روی کار آمدن حکومت طاهریان ، مالیات ها توسط حکامی که از طرف خلیفه برای حکومت ایالات منصوب می شدند، جمع آوری می گردید. آنها برای حفظ حکومتشان و راضی نگه داشتن خلیفه، مردم را تحت فشارهای مالیاتی قرار می دادند. با شکل گیری حکومت های نیمه مستقل ایرانی در جمع آوری مالیات ها، رعایت حال مردم را در نظر گرفته می شد. این امر را می توان در نامه طاهر بن حسین به فرزندش عبدالله دید که تاکید زیادی به رعایت حال مردم در جمع آوری خراج دارد: «حرص جانت را از خویشتن دور کن، ذخیره ها و گنج های تو نیکی باشد و پرهیزگاری و معدلت و بهبود رعیت و عمران ولایت و تفقد امور و حفظ جماعت و کمک به درماندگان. بدان که مال ها اگر فزونی گیرد و در خزینه ها ذخیره شود ثمر ندهد و اگر در بهبود رعیت و اعطای حقوقشان و رفع حاجتشان به کار رود، نمو کند و بر آید و عامه به کمک آن بهی یابد ولایتداران از آن رونق گیرند و روزگار بدان خوش شود و مایه عزت و مناعت شود.پس می باید که گنج خزینه های تو پخش مال در عمران اسلام و مسلمانان باشد. حق دوستان امیرمؤمنان را که به نزد تواند به کفایت بده، سهم رعیت را به تمام ادا کن و لوازم اصلاح امور و معاششان را عهده کن.وقتی چنین کردی نعمت بر تو بماند و از جانب خدای مستحق فزونی شوی و در کار گرفتن خراج و فراهم آوردن مال از رعیت و قلمرو خویش تواناتر باشی و جماعت به سبب شمول عدالت و احسانت به آسانی مطیع تو شوند و هر چه را خواهی کرد به خوشدلی بپذیرند.درباره آن چه گفتم بکوش و مراقب آن باش که از این مال، تنها آن چه در راه حق خرج شده باشد به جا می ماند. حق سپاس، سپاسداران». بنابر فهرستی که ابن خردادبه در کتاب مسالک و ممالک خود آورده است، مقدار خراجی که عبدالله بن طاهر که به جای پدرش طاهر حکمران خراسان شده بود، باید پرداخت می کرد این گونه بود.ری ۱۰ میلیون درهم ، کوش ۲۱۹۶۰۰۰ درهم، گرگان ۱۰۱۷۶۸۰۰ درهم، کرمان پنج میلیون و سیستان و زابلستان ۹۴۷۰۰۰ درهم و نیشابور ۴۱۰۸۹۰۰ و... بود.
خراج خراسان
در این زمان استان خراسان مهم ترین و وسیع ترین استان های ایران به شمار می رفتند شامل همه شمال شرقی ایران آن روز تا مرز چین بود حاکم نشین آن قسمت شهر مرو بود و سپس نیشابور شد و آن را به این نواحی تقسیم کردند: بست، رخج، کابل، زابلستان، طبس، قهستان، هرات، طالقان، بادغیس، پوشنگ، تخارستان، کارقان، بلخ، مرو رود، چغانیان، واشگرد، بخارا، طوس، فاریاب، ابرشهر، سمرقند، چاچ، فرغانه، اشروسنه، سغد، خجند، خوارزم، ترمذ، ابیورد، کشو، نوشجان، نخشب بود.آن چه که باعث شهرت طاهریان شده بود به واسطه فرمانروایشان بر خراسان بود نه صاحب شرطگی عراق و به این دلیل در آبادانی خراسان تلاش بسیار زیادی انجام دادند. طاهریان در مال اندوزی و انباشتن ثروت حرص می ورزیدند، بنابر گفته بعقوبی خراج خراسان در ایام فرمانروایی طاهریان به چهل درهم می رسید. در واقع طاهریان به داشتن ثروت مشهور بودند و اگر تمامی آن را به بغداد منتقل می کردند، چنین شهرتی را به دست نمی آوردند، حتی از طرف خلفا نیز به آنان کمک داده می شد، چرا که مامون از همان آغاز طاهر را با مساعدت های مالی برای برقراری امنیت به خراسان فرستاد و از آن جا که طاهریان باعث برقراری امنیت در خراسان شده بودند، معتصم خلیفه عباسی اصرار داشت که خراج طبرستان به طاهریان داده شود، چرا که این خراج را متعلق به خراسان و طاهریان می دانست. «... مازیار پسر قارن با خاندان طاهر رقابت داشت و خراج به نزد ایشان نمی فرستاد معتصم بدو می نوشت و دستور می داد خراج را بنزد عبدالله بن طاهر فرستد، اما می گفت: نزد او نمی فرستم، بلکه نزد امیرمؤمنان می فرستم، و چنان بود که وقتی مازیار خراج را سوی معتصم می فرستاد و مال به همدان می رسید، معتصم یکی را از جانب خویش دستور می داد که آن را بگیرد و به یار عبدالله بن طاهر تسلیم کند که به خراسان باز فرستد.» طاهریان نیز تمام خراج را در خراسان برای پیشرفت آن به کار می بردند و آبادانی راه های خراسان و ایجاد امنیت و آسایش برای کاروان های تجاری از جمله عوامل رونق تجارت در عصر طاهری محسوب می شد. در زمان طاهریان، نیشابور رونق فروانی یافت و به عنوان پایتخت طاهریان روز به روز وسعت یافت. این روند تا زمان فرمانروایی عبدالله بن طاهر ادامه داشت.او به فنون مدیریت مطلع و در طرح و برنامه ریزی تخصص داشت و از آغاز به فکر تقویت خراسان بود و چون شخصا عازم نیشابور و خراسان شد، متخصصین و کارشناسان در رشته های مختلف را با خود آورد و به طور مستقیم و غیر مستقیم مغزها را به سوی خراسان کشانید. نیشابور از هر لحاظ و من جمله صنعت و تجارت رشد زیادی کرد و صنعت و تجارت را به نحو مطلوبی به خود جذب و جلب نمود با تدبیر عالی طاهر و طاهریان لزومی نداشت که صنعت گران و هنرمندان به رسم اسیری به خراسان کوچانیده شوند، صنعتگران از همه جا از جمله بلخ و بخارا ، اهواز و ری و اصفهان ، روم و مصر و هند و سند و چین و حتی بغداد متوجه نیشابور شدند و درا ین شهر اقامت کردند؛ «خراج سالیانه تمام خراسان را به استثنای مالیات یک پنجمی به مصرف خود خراسان می رساندند». می توان گفت سرمایه های داخلی و خارجی در ایران و علی الاخص نیشابور و خراسان به کار افتاد و در رشته های مختلف کسب و تجارت و صنعت و هنر سرمایه گذاری های کلان به مرحله عمل درآمد. استخراج معادن قوت گرفت و همه چرخ های اقتصادی به گردش افتاد و خرج ارتش بسیار منظم خراسان در آن روز، مخارج ادارات، مساجد ، مراکز عمومی آب انباره، راه سازی و خیابان کشی و پل سازی، ساختمان رباط ها میان راه و مخارج فرهنگی و علمی اعم خرید کتاب ها برای کتابخانه ، عطایا و انعام و صله به شعرا و ادبا و علما و فقها و تمام مواردی که مورد احتیاج و نیاز آن زمان بوده، از این درآمدها مصرف می شد. این درآمدها و هزینه ها بودجه مملکتی آن روز را تشکیل می داد.
عوارض راه ها
...
