دانشنامه اسلامی
در این آیات خدا امید به صاحبان باغ سوخته (پس از توبه) به بهبود وضع معیشتی و اقتصادی و بهره مند شدن از باغی بهتر داده است:انا بلونـهم کما بلونا اصحـب الجنة اذ اقسموا لیصرمنها مصبحین فطاف علیها طـائف من ربک.. فاصبحت کالصریم عسی ربنا ان یبدلنا خیرا منها انا الی ربنا رغبون. ما آنها را آزمودیم، همان گونه که «صاحبان باغ» را آزمایش کردیم، هنگامی که سوگند یاد کردند که میوه های باغ را صبحگاهان (دور از چشم مستمندان) بچینند..... اما عذابی فراگیر (شب هنگام) بر (تمام) باغ آنها فرود آمد در حالی که همه در خواب بودند.... و آن باغ سرسبز همچون شب سیاه و ظلمانی شد! ..... امیدواریم پروردگارمان (ما را ببخشد و) بهتر از آن به جای آن به ما بدهد، چرا که ما به او علاقه مندیم!».معنای آیه این است که: صاحبان باغ بعد از آنکه به ظلم و طغیان خود متوجه شدند گفتند: ای وای بر ما که ما مردمی متجاوز از حد بودیم، و پا از گلیم عبودیت فراتر نهادیم، برای اینکه برای پروردگار یکتای خود اثبات شریک کردیم، و او را یگانه در ربوبیت ندانستیم، و ما امیدواریم پروردگارمان بهتر از آن جنت که طائفی از عذاب، سیاهش کرد و سوزاند، چیزی به ما بدهد، چون ما دیگر از هر چیزی دیگری دل بریدیم، و دل به او بستیم.
امید تهی دستان به بهبود وضع اقتصادی
آیه اشاره به مهاجران تهی دست، که چشم انتظار بهبود وضع اقتصادی خویش همراه با رضایت خداوند هستند دارد:للفقراء المهـجرین الذین اخرجوا من دیـرهم وامولهم یبتغون فضلا من الله ورضونا... این اموال برای فقیران مهاجرانی است که از خانه و کاشانه و اموال خود بیرون رانده شدند در حالی که فضل الهی و رضای او را می طلبند و خدا و رسولش را یاری می کنند و آنها راستگویانند!مقصود از «فضلا» رزق است. این آیات ادامه بحث آیات گذشته پیرامون مصارف ششگانه فی ء (اموال و غنائمی که از غیر طریق جنگ عائد مسلمین می شود) می باشد، و در حقیقت تفسیری برای یتیمان و مسکین ها و ابن السبیل ها و بیش از همه تفسیر ابن السبیل است، چرا که بیشترین رقم مسلمانان مهاجر را در آن روز آنها تشکیل می دادند که در وطن و بلاد خود مسکین نبودند اما به خاطر مهاجرت تهیدست شده بودند.می فرماید: این اموال برای مهاجرانی است که از خانه و کاشانه و اموال خود بیرون رانده شدند (للفقراء المهاجرین الذین اخرجوا من دیارهم و اموالهم).آنها فضل خداوند و رضای او را می طلبند و خدا و رسولش را یاری می کنند و آنها راستگویانند (یبتغون فضلا من الله و رضوانا و ینصرون الله و رسوله اولئک هم الصادقون)در اینجا سه وصف مهم برای مهاجران نخستین بیان کرده که در اخلاص و جهاد و صدق خلاصه می شود. آنچه با روایاتی که ما قبلا از ائمه اهل بیت علیه السّلام نقل کردیم مناسب تر است، این است که بگوییم جمله للفقراء المهاجرین... ، بیان مصداق و موارد فیء در راه خداست، که کلمه فلله بدان اشاره است، نه اینکه فقرای مهاجرین یکی از سهامداران فیء باشند، بلکه به این معنا است که اگر در مورد آنان صرف شود در راه خدا صرف شده است.در این صورت حاصل معنای آیه چنین می شود: خدای عزّوجلّ امر فیء را به رسول خود ارجاع داد، او به هر نحو که بخواهد می تواند مصرف کند آن گاه به عنوان راهنمایی آن جناب به موارد صرف فیء فرموده: یکی از موارد آن راه خدا است، و یکی هم سهم رسول است، و یکی ذی القربی، و چهارم یتامی، و پنجم مساکین، و ششم ابن السبیل . و سپس موارد راه خدا و یا بعضی از آن موارد را نام برده، می فرماید: یکی از موارد سبیل الله فقرای مهاجرین است که رسول هر مقدار که مصلحت بداند به آنان می دهد.بنابراین، مناسب آن است که آن روایاتی را هم که می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم فیء بنی النضیر را در بین مهاجرین تقسیم کرد، و به انصار چیزی نداد، الا به سه نفر از فقرای آنان: ابو دجانه سماک ابن خرشه، و سهل بن حنیف، و حارث ابن صمه، به این وجه حمل نموده، بگوییم اگر در بین مهاجرین تقسیم کردند نه از این باب بوده که مهاجرین سهمی از فیء داشتند، بلکه از این باب بود که صرف در بین آنان مورد رضای خدا بوده، و از مصادیق سبیل الله بوده است.و به هر حال منظور از فقرای مهاجرین که می فرماید: للفقراء المهاجرین الذین اخرجوا من دیارهم و اموالهم مسلمانانی هستند که قبل از فتح مکه از مکه به مدینه هجرت کردند، و آنان تنها کسانی هستند که کفار مکه مجبورشان کردند از شهر و وطن خود بیرون شده خانه و اموال خود را بگذارند، و به مدینة الرسول کوچ کنند.
امید انسان موحد به خدا
انسان موحد، امیدوار به عطایا و داده های الهی است:فعسی ربی ان یؤتین خیرا من جنتک... شاید پروردگارم بهتر از باغ تو به من بدهد.در آیات گذشته بیان شده است که دنیا پرستان سعی دارند در همه چیز از آن مردان حق که تهیدستند فاصله بگیرند. در ادامه اشاره به سرگذشت دو دوست یا دو برادر که هر کدام الگویی برای یکی از این دو گروه بوده اند طرز تفکر و گفتار و کردار و موضع این دو گروه را مشخص می کند.این آیه در اشاره به جواب دوست پولدار است که گفته بود تو از من کمتر مال داری دوست دیگر در جواب می گوید: خدا می تواند بهتر از باغ تو را در اختیار من بگذارد (فعسی ربی ان یؤتین خیرا من جنتک).نه تنها بهتر از آنچه تو داری به من بدهد بلکه: خداوند صاعقه ای از آسمان بر باغ تو فرستد و در مدتی کوتاه این سرزمین سرسبز و خرم را به سرزمین بی گیاه و لغزنده ای تبدیل کند (و یرسل علیها حسبانا من السماء فتصبح صعیدا زلقا).یا به زمین فرمان دهد تکانی بخورد و این چشمه و نهر جوشان در اعماق آن فرو برود، آن چنان که هرگز قدرت جستجوی آن را نداشته باشی" (او یصبح ماؤها غورا فلن تستطیع له طلبا).حسبان (بر وزن لقمان) در اصل از ماده حساب گرفته شده است، سپس به معنی تیرهایی که به هنگام پرتاب کردن آن را شماره می کنند آمده، و نیز به معنی مجازاتی است که روی حساب دامنگیر اشخاص می گردد، و در آیه فوق منظور همین است. (صعید) به معنی قشر روی زمین است (در اصل از ماده صعود گرفته شده).زلق به معنی سرزمینی است صاف و بدون هیچگونه گیاه آن چنان که پای انسان بر آن بلغزد (جالب توجه اینکه امروز برای اینکه شنهای روان را ثابت کنند و از فرو رفتن آبادیها در زیر طوفانهای شن جلوگیری به عمل آورند سعی می کنند گیاهان و نباتات و درختانی در آنها برویانند و به اصطلاح از آن حالت زلق و لغزندگی بیرون آید و مهار شود).در واقع آن مرد با ایمان و موحد رفیق مغرور خود را هشدار داد که بر این نعمت ها دل نبندد چرا که هیچکدام قابل اعتماد نیست.
لزوم امید به گشایش روزی
...
