دانشنامه اسلامی
مسائل اخلاقی، که بر محور امور مالی مطرح می شوند، به دو دسته قابل تقسیمند: نخست مسائلی که زیر عنوان عدل و ظلم قرار می گیرند؛ یعنی ملاک ارزش آنها در اصل، عدل یا ظلم است.دوم مسائلی که زیر عنوان احسان قرار دارند و ملاک ارزش آنها اصل احسان است. در توضیح کارهای دسته دوم، که بر اساس احسان شکل می گیرند، باید بگوییم: روابط دسته دوم در جایی شکل می گیرد که از یک طرف، کاری به نفع طرف دیگر انجام می شود؛ ولی توقع نمی رود که از طرف دیگر، عمل مالی متقابلی صورت گیرد؛ یعنی کاری مالی است؛ ولی اساس آن بر معاوضه و مبادله مادی نیست. کمک های مالی ای که افراد به فرد خاصی یا به جامعه می کنند هم، در این بخش قرار دارند.
مصادیق احسان در قرآن
در قرآن کریم، در این باره عناوین مختلفی، مانند زکات، انفاق، صدقه و اطعام و نیز عناوینی که نقطه مقابل آنها حساب می شوند، به چشم می خورد که بعضی از آنها منحصر به موارد احسان است و مفهوم بعضی از آنها اعم است و جزء زیر مجموعه عدالت نیز قرار می گیرد.مثلا ماده «انفاق» به معنای خرج کردن و هزینه کردن است و این عنوان، شامل نفقه هایی مانند نفقه همسر و فرزندان و حتی مالی که انسان در مصارف شخصی خود هزینه می کند، نیز می شود؛ ولی «انفاق فی سبیل الله»، که مورد بحث ما است، از موارد احسان خواهد بود؛ زیرا کاری است که توقع کار دیگری در ازای آن از طرف مقابل نمی رود و آن چنان که در قرآن مجید در وصف آن، از قول افراد: محسن و نیکوکار نقل می کند، این کار را تنها برای خدا انجام می دهند؛ چنان که در آیه شریفه آمده است:«ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا ـ انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء ولا شکورا» به خاطر دوستی خدا به مسکین و یتیم و اسیر غذا دهند و (گویند) تنها برای کسب خشنودی خدا شما را اطعام کنیم و از شما هیچ توقع پاداش و حتی انتظار تشکر و سپاس نداریم.این آیه نشان می دهد که این نوع کارها، یعنی کارهایی که اساس آنها احسان است، تنها برای رضای خدا انجام می شود و انتظار خدمت متقابل یا کاری مادی از طرف مقابل در ازای آن نمی رود. بنابراین، می توان گفت: یکی از ویژگی های بارز احسان، همین است که برای خدا باشد و در زمره عبادت ها قرار دارد، نه معاملات، بر خلاف عدل که بر موارد و مصادیق معاملات هم صدق می کند. اکنون جای آن است که برخی موارد احسان را به طور گذرا بیان کنیم.
← زکات
احسان؛ احسان (قرآن)؛ آثار احسان (قرآن)؛ آیه احسان.
