فتح الفتوح
فرهنگ عمید
فرهنگ فارسی
دانشنامه آزاد فارسی
دانشنامه اسلامی
این نبرد، آخرین مقاومت منظم سپاه ساسانی در برابر فاتحان مسلمان است که به پیروزی اعراب و فروپاشی دولت ساسانی انجامید و راه فتح مناطق مرکزی و شرقی ایران را برای اعراب هموار کرد. پادشاه ساسانی که پیش از این در قادسیه و جلولاء شکستهای سختی را متحمل شده و پس از سقوط پایتختش، تیسفون ( مدائن)، به داخل ایران عقب نشسته بود، سرداران و اسپهبدان ولایات دور و نزدیک مملکتش را به مقابله با پیشروی اعراب فراخواند. بنابر قول مشهور، آنان نیز بر یاری یزدگرد و مقاومت در برابر اعراب یک دل شدند. نهاوند در چهارده فرسخی همدان قرار داشت و بین آن ها سه روز راه فاصله بود. سپاه انبوهی – که تعداد آن را بین شصت هزار تا یکصدوپنجاه هزار تن ذکر کرده اند – از سراسر ایران در نهاوند گرد آمد. یزدگرد سوم، پادشاه ایران ، فرماندهی این سپاه را به مردانشاه پسر هرمزد، معروف به ذوالحاجب ، سپرد. برخی نام این فرمانده ایرانی را فیروزان دانسته اند، که البته خالی از اشتباه نیست.
← رأی علی بن ابی طالب
(۱) ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفةالصحابة، بیروت ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.(۲) ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.(۳) ابن فقیه، کتاب البلدان، بیروت ۱۴۱۶/ ۱۹۹۶.(۴) بلاذری، فتوح البلدان، بیروت ۱۹۸۸.(۵) خلیفةبن خیاط، تاریخ خلیفةبن خیاط، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.(۶) ابوحنیفه دینوری، الاخبار الطوال، قم ۱۳۶۸ش.(۷) عبدالحسین زرین کوب، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران ۱۳۷۳ش.(۸) عبدالحسین زرین کوب، دو قرن سکوت، تهران ۱۳۸۴ش.(۹) طبری، تاریخ الامم و الملوک، بیروت ۱۳۸۷/ ۱۹۶۷.(۱۰) ابوعلی مسکویه رازی، تجارب الامم، تهران ۱۳۷۹ش.(۱۱) یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت ۱۹۹۵.(۱۲) یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت.
