دیار ربیعه
دانشنامه آزاد فارسی
شرقی ترین و بزرگ ترین ولایت جزیرۀ قدیم (الجزیره)، بر دو کرانۀ رود دجله، بین تَلّ فافان و تکریت و شامل زاب بزرگ و زاب کوچک. شهرهای عمده اش موصل، بَلَد، جزیرۀ ابن عُمَر، سنجار، نصیبین، ماردین و رأس العین بود. تاریخ آن غالباً با تاریخ موصل آمیخته است. دیار ربیعه در عصر امویان و دورۀ عباسیان شاهد شورش های مکرر خوارج بود. پس از آن هم اوضاع این ناحیه به سبب رقابت حاکمان منصوب خلافت در جزیره و سوریه، پیچیده تر شد. خاندان های تَغلِبی و حمدانی از آن دیار برخاستند. در میانه های قرن ۵ق، رخنۀ ترکان بدان جا آغاز شد. ملک شاه سلجوقی دیار ربیعه را به آسانی ضمیمۀ قلمرو خود کرد. تاریخ دیار ربیعه و موصل پس از مرگ او یکسان است. در ۵۲۱ق/۱۱۲۷م زنگی اعلام استقلال و سلسلۀ اتابکان موصل را تأسیس کرد. بدرالدین لؤلؤ، وزیر پیشین اتابکان، آنان را برانداخت. ایلخانان ایرانی، آل جلایر، قراقویونلو، آق قویونلو و سرانجام صفویه بر آن جا حاکم بودند. در ۱۰۴۷ق/۱۶۳۷م به تصرف ترکان عثمانی درآمد. ایرانیان به رغم حمله های پی درپی به دیار ربیعه، ناکام ماندند. در ۱۹۱۸ با مرزبندی بین عراق و ترکیه، برخلاف دیار بکر، به سبب عدم سکونت جمعیت بزرگ ترک، قسمت های جنوبی دیار ربیعه به عراق و شمال آن به جمهوری ترکیه تعلق گرفت. نام آن مأخوذ از قبیلۀ ربیعه است، که در آن ناحیه سکونت داشتند.
