دانشنامه اسلامی
در تعریفی دیگر دیوان فقط دفتر ثبت و ضبط مخارج، آمار سپاهیان و مصارف اموال نیست، بلکه کتاب ضوابط و مقررات و آیین نامه های حکومتی نیز بوده است.
اولین دیوان
نخستین و تنها دیوان رسمی در میان اعراب پس از اسلام در عصر خلیفه دوم و در مرکز حکومت اسلامی (مدینه) تاسیس شد. هر چند برخی چون قلقشندی نخستین دیوان اسلامی را دیوان انشاء و در عصر رسالت دانسته اند، که شامل مکاتبات پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) با امراء و فرماندهان سریه ها و پادشاهان معاصر بوده است.
وظایف اصلی دیوان
بر اساس روایاتی که درباره ی دیوان عمر نقل شده، می توان وظایف اصلی دیوان رسمی را، ثبت درآمدها و مصارف و مخارج بیت المال مسلمانان و نیز تعیین سهم مجاهدان از غنایم جنگی و دیگر درآمدها محسوب کرد، زیرا همه مردم در آن دوره سپاهی بودند.
اسوه حکومت پادشاهی
...
