اچمز
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
فرهنگ فارسی
مهره که اگر آن را برگیرند شاه شطرنج زده می شود
درشطرنج حالت مهره که ازبرابرشاه بردارندکیش شود
دانشنامه عمومی
آچمز عبارتی است ترکی به معنی «باز نمی شود» یا به طور ساده تر «مسدود» یا «میخکوب».
دو نوع آچمزی در شطرنج بر حسب توانایی حرکت شطرنج باز آچمز شده وجود دارد:
• آچمزی مطلق
اگر هدف آچمزی شاه باشد، آچمزی، آچمزی مطلق نامیده می شود. در آچمزی مطلق مهرهٔ آچمز هرگز نمی تواند تکان بخورد، چون خط کیش باز می شود و شاه نمی تواند خورده شود.
• آچمزی نسبی
اگر هدف آچمزی چیزی غیر از شاه مثلاً وزیر یا رخ یا حتی خانه ای خالی باشد که اهمیت استراتژیکی دارد ( مانند خانهٔ ماتی که با تصرف آن می توان حریف را مات کرد ) آچمزی نسبی اتفاق افتاده است. در این وضعیت از نظر قانونی می توان مهرهٔ آچمز حرکت داد اما معمولاً حرکت آن به ضرر جدی مانند از دست دادن مهره یا مات شدن می انجامد.
به طور خلاصه، حرکت دادن آچمز شاه ممکن نیست، حرکت دادن آچمز وزیر و سایر مهره ها نیز معمولاً به زیان شطرنج باز است. در وضعیت های خاص و نادری در بازی عملی ممکن است بتوان مهرهٔ آچمز را حرکت داد ( البته به جز آچمز شاه ) آن هم در صورتی که مهرهٔ آچمز با حرکت خود به مهره ای باارزش تر یا هم ارزش مهرهٔ آچمز خودی حمله کند یا اینکه تهدید خطرناکی مانند حالت مات ایجاد کند که به آن تاکتیک ضد آچمزی می گویند.
در این شکل، فیل سفید، اسب سیاه را در قطر سفید آچمز کرده است، چون مهرهٔ هدف شاه است، اسب سیاه نمی تواند از جایش تکان بخورد، آچمزی اسب سیاه در این شکل آچمزی مطلق است. در ستون بی، رخ سیاه اسب سفید را آچمز کرده است. چون مهرهٔ هدف شاه نیست، اسب سفید می تواند حرکت کند که البته حرکت بدی است و برای سفید گران تمام می شود، چراکه با برخاستن اسب، رخ سیاه، وزیر سفید را می زند. آچمزی اسب سفید در این شکل آچمزی نسبی است.
در این وضعیت سه مهره شرکت دارند که هر سه آن ها در یک خط ( ردیف یا ستون یا قطر ) قرار می گیرند:
• مهرهٔ نخست مهرهٔ آچمز کننده است که مهرهٔ حریف را زیر ضرب گرفته و آن را آچمز کرده است. تنها مهره هایی که می توانند آچمز کنند مهره هایی با حرکت قطری و طولی - عرضی نامحدود هستند یعنی وزیر، رخ و فیل ولی مهره های شاه، اسب و سرباز چنین قابلیتی ندارند.
• دوم مهرهٔ آچمز شده که مجبور است در جای خود بماند. تمام مهره ها ممکن است در موقعیت آچمز قرار گیرند به جز شاه که باید از موقعیت کیش خارج شود.
• مهره سوم یعنی مهرهٔ هدف آچمزی معمولاً شاه یا وزیر است اما در برخی وضعیت های خاص ممکن است مهره های دیگر یا حتی خانه ای که تصرف آن اهمیت خاصی دارد هم باعث آچمز یک مهره شوند.
