دانشنامه اسلامی
انتقام از ریشه «ن ق م» و در لغت به معنای انکار کردن ، کینه کشیدن، کیفر دادن ، مؤاخذه همراه با کراهت و مبالغه در کیفر و عقوبت آمده است و در اصطلاح به عقوبتی خاص اطلاق می شود و آن این که فرد در برابر کسی که به او بدی کرده به همان اندازه یا بیش تر بدی کند. .
اقسام انتقام
انتقام گاه به انسان نسبت داده می شود و گاه به خداوند .تفاوت این دو در این است که انتقام های بشری بیش تر در پی زیانی است که فرد بر اثر عجز از ناحیه دشمن دیده و بدین وسیله می خواهد ناکامی و شکست خود را جبران کند، ازاین رو گاه ضمن گرفتن انتقام، از حدّ اعتدال بیرون رفته، مرتکب کار ناروا و خلاف حق می شود؛ اما انتقام الهی بر اثر آسیب دیدن خداوند یا برای تشفی خاطر نیست، زیرا خداوند آسیب پذیر نیست و تشفی خاطر در او راه ندارد، بلکه انتقام او به معنای کیفر دادن گناهکاران براساس حق و عدالت است. انتقام بشری نیز به فردی و اجتماعی تقسیم می شود.انتقام فردی بیش تر برخاسته از احساس و غایت آن تشفی خاطر است؛ اما انتقام اجتماعی که در قالب قصاص و مجازات صورت می گیرد غالباً مبتنی بر عقل و غایت آن حفظ نظامِ اصلاح و ] افراد جامعه و بستن راه های ناامنی در اجتماع و این نوع از انتقام بیش تر در قلمرو وظایف حکومت است.
کاربرد در قرآن
موضوع انتقام در قرآن با واژه های «نقم» و مشتقات آن، ۱۷ بار به کار رفته است که این دسته از آیات بیش تر مربوط به انتقام الهی (ذو انتقام) و برخی نیز مربوط به انتقام بشر است همچنین قرآن با تعبیرهایی دیگر، از جمله انتصار ، تشفی دل، مقابله به مثل، قصاص و نیز فرمان جنگ با کسانی که با مسلمانان می جنگند از انتقام بشری یاد کرده است.
