دانشنامه اسلامی
دیدگاه تشبیه: که معتقدند صفات الهی و صفات مخلوقات از نظر معنا و مصداق با یکدیگر تفاوتی ندارند و دقیقا به یک معنا به کار می روند. این گروه از این جهت که اوصاف خداوند را به اوصاف مخلوقات تشبیه می کنند «اهل تشبیه» یا « مشبهه » نامیده شده اند. این گروه معتقدند خداوند نیز مانند انسان دارای اعضاء و جوارح است و اگر خداوند بصیر است با چشم می بیند و همچنین دربارۀ سایر صفات. این گروه عمدتا ظاهر برخی از آیات و پاره ای از روایات را مورد استناد خود قرار می دهند.
← آیات مورد استناد مشبهه
دیدگاه اهل تعطیل ( معطله ): طرفداران این دیدگاه که اکنون به «لا ادری گرا» نیز مشهور شده اند، معتقدند عقل ما راهی برای شناخت صفات خدا ندارد، چون اگر بخواهیم صفات خدا را بشناسیم دچار تشبیه می شویم و مجبوریم خداوند را به مخلوقات تشبیه کنیم در حالی که خدا مانند مخلوقات، محدود نیست.حاصل این نظریه آن است که خداوند دارای صفات ثبوتیه است، لکن آن صفات مانند صفات مخلوقین نیستند، زیرا صفات مخلوقین محدود است در حالی که صفات محدود، صلاحیت ذات نامحدود خدا را ندارند. بنابراین باید گفت خدا دارای سمع و بصر و سایر صفات است لکن ما نمی توانیم کیفیت این صفات را بشناسیم. بنابراین اینکه دست و پا و گوش و چشم خدا چگونه است، در اینجا ما باید حکم به توقیف کنیم و بگوییم نمی دانیم کیفیت این اعضا و جوارح و صفات چگونه است. در حقیقت به زعم خود و به خاطر فرار از ورطه ی تشبیه به این نظریه معتقد شده اند.۱. ان الله خلق آدم علی صورتهیعنی حضرت آدم به شکل و صورت خداوند خلق شده است.۲. پیامبر اکرم در حدیثی در توصیف معراج می فرماید:... وضع یده او کتفه علی کتفی حتی وجدت برد نامه فی صدری.یعنی خداوند متعال در شب معراج دست یا کتفش را بر شانه ی من ] کرده اند، این استدلالها به شیوه ی منطقی از این قرارند:
← استدلال اول
دیدگاه اثبات بلا تشبیه: این دیدگاه که مختار امامیه و محققین از فلاسفه و متکلمان است معتقدند ما می توانیم صفات خدا را بشناسیم و نیز آن را تحلیل و بررسی کنیم به گونه ای که موجب محدودیت واجب تعالی نیز نشویم. به این بیان که: از آنجا که خداوند کمال مطلق است پس همۀ صفات کمال را دارد و از طرفی ما با عقل و براهین آن بطور بدیهی می دانیم که اگر صفات خداوند مانند مخلوقین باشد مستلزم نقص در خداوند خواهد بود، در نهایت صفات را با تجرید و تنزیه از جهات نقص بر خداوند حمل می کنیم و مثلا می گوییم: او می بیند اما دیدن او مانند ما نیست چون اگر با چشم ببیند مستلزم جسمیت و نقص است پس دیدن او باید به گونه ای باشد که از جهات نقص آفریدگان مبرا باشد. برخی از بزرگان این دیدگاه را به دیدگاه «تشبیه در عین تنزیه و تنزیه در عین تشبیه» نام نهاده اند. روایات و آیات هم بر این حقیقت تاکید می کنند به عنوان مثال قسمت اخیر روایت امیرالمؤمنین علیه السّلام که می فرماید: «لم یطلع العقول علی تحدید صفته و لم یحجبها عن واجب معرفته» یعنی خداوند عقل ها و خرد ها را بر چگونگی و تحدید صفات خودآگاه نکرد لکن هرگز آنها را از مقدار لازم معرفت خود، محجوب نساخت، دلالت بر صحت این دیدگاه می کند.
← بیان دیدگاه به روش منطقی
...
