دانشنامه اسلامی
آزمایش دل های مجاهدان برای روشن شدن انگیزه ها و خالص کردن آنان:«ثم انزل علیکم من بعد الغم امنة نعاسا یغشی طائفة منکم وطائفة قد اهمتهم انفسهم یظنون باللـه غیر الحق ظن الجاهلیة یقولون هل لنا من الامر من شیء قل ان الامر کله للـه یخفون فی انفسهم ما لا یبدون لک یقولون لو کان لنا من الامر شیء ما قتلنا هاهنا قل لو کنتم فی بیوتکم لبر ز الذین کتب علیهم القتل الی مضاجعهم و لیبتلی اللـه ما فی صدور کم ولیمحص ما فی قلوبکم واللـه علیم بذات الصدور : سپس بدنبال این غم و اندوه، آرامشی بر شما فرستاد. این آرامش، بصورت خواب سبکی بود که (در شب بعد از حادثه احد،) گروهی از شما را فرا گرفت؛ اماگروه دیگری در فکر جان خویش بودند؛ (و خواب به چشمانشان نرفت.) آنها گمانهای نادرستی -همچون گمانهای دوران جاهلیت - درباره خدا داشتند؛ و می گفتند: «آیا چیزی از پیروزی نصیب ما می شود؟! » بگو: «همه کارها (و پیروزیها) به دست خداست! » آنها در دل خود، چیزی را پنهان می دارند که برای تو آشکار نمی سازند؛ می گویند: «اگر ما سهمی از پیروزی داشتیم، در این جا کشته نمی شدیم! » بگو: «اگر هم در خانه های خود بودید، آنهایی که کشته شدن بر آنها مقرر شده بود، قطعا به سوی آرامگاه های خود، بیرون می آمدند (و آنها را به قتل می رساندند). و اینها برای این است که خداوند، آنچه در سینه هایتان پنهان دارید، بیازماید؛ و آنچه را در دلهای شما (از ایمان) است، خالص گرداند؛ و خداوند از آنچه در درون سینه هاست، با خبر است.» براساس این آیات باید این حوادث و شکست در جنگ احد پیش بیاید و هر کس آنچه در دل دارد آشکار کند و صفوف مشخص گردد، و به علاوه افراد تدریجا پرورش یابند و نیات آنها خالص و ایمان آنها محکم و قلوب آنها پاک شود (و لیبتلی الله ما فی صدورکم و لیمحص ما فی قلوبکم ).در پایان آیه می گوید: ((خداوند اسرار درون سینه ها را می داند)) (و الله علیم بذات الصدورو)و به همین دلیل تنها به اعمال مردم نگاه نمی کند بلکه می خواهد قلوب آنها را نیز بیازماید و از هر گونه آلودگی به شرک و نفاق و شک و تردید پاک سازد.
خالص شدن انگیزه ها
امتحان قلب های مؤمنان از جانب خداوند برای خالص شدن و نیل به تقوا:«ان الذین یغضون اصواتهم عند ر سول اللـه اولـئک الذین امتحن اللـه قلوبهم للتقوی لهم مغفر ة واجر عظیم: آنها که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا خالص نموده، و برای آنان آمرزش و پاداش عظیمی است! » آیت الله مکارم شیرازی در مورو واژه امتحن در آیه می نویسد: ((امتحن )) از ماده ((امتحان )) در اصل به معنی ذوب کردن طلا و گرفتن ناخالصی آن است ، و گاه به معنی گستردن چرم نیز آمده ، ولی بعدا در معنی آزمایش به کار رفته است ، مانند آیه مورد بحث ، آزمایشی که نتیجه آن خلوص قلب و گستردگی آن برای پذیرش تقوی است . کلمه امتحان به معنای ابتلاء و اختیار است ، و امتحان را وقتی به کار می برند که بخواهند وضع چیزی که تاکنون برایشان مجهول بوده معلوم کنند، و چون این معنا در مورد خدای تعالی محال است ، ناگزیر باید بگوییم که امتحان در مورد خدای تعالی به معنای تمرین دادن و عادت دادن است ، همچنان که بعضی اینطور معنا کرده اند. و یا امتحان را به معنای محنت و مشقت دادن به قلب معنا کنیم ، و بگوییم خدای تعالی این مشقت ها را بر دلها تحمیل می کند تا قلبها به تقوی عادت کنند. وعده جمیل به مؤ منانی که ادب را در محضر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رعایت کنند. سیاق این آیه وعده جمیلی است در برابر آهسته کردن صدا پیش روی رسول خدا (صلّی اللّه علیه و آله وسلّم ) بعد از آنکه مؤ منین را توصیف می کند به اینکه خداوند دلهایشان را برای تقوی تمرین داده . و این خود تاءکید و تقویتی است برای مضمون آیه قبلی تا مؤ منین را تشویق کند به اینکه نهی در آن آیه را عمل کنند.
