دانشنامه اسلامی
بُستی، ابوالقاسم اسماعیل بن احمد جیلی، مؤلف زیدی و معتزلی مذهب اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم.
از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست.
احتمالاً او یا خانواده اش از بُستِ سیستان برخاسته اند، اما در جوانی، مدتی در مشرق گیلان به سر می برده و در آن جا پیرو مکتب فقهی زیدی الناصر لِلحق (متوفی ۳۰۴) شده که در آن سرزمین متداول بوده است.
مدتی پیش از ۳۸۹، مرید متکلم برجستة معتزلی، عبدالجباربن احمد همدانی بود و در همان سال، با مرادش که در ری می زیست، به مکه رفت و در بازگشت مدتی در بغداد اقامت کرد.
در آن جا بستی با ابوبکر محمد باقلاّ نی اشعری، مناظره کلامی کرد، زیرا عبدالجبار مناظره با باقلاّ نی را دون شأن خود می دانست.
← اختلاف در میان جماعت زیدی و سنی
۱) مِن کشف اسرار الباطنیّه و غَوار مذهبِهِم، چکیده ردیّه ای بر مذهب اسماعیلی است که بخشهایی از آن به جا مانده است (نسخه خطی کتابخانه آمبروزیانا، گریفینی، ش ۴۱).
این اثر ظاهراً در حدود ۴۰۰ نوشته شده و شامل گفتارهای ارزشمندی از متون اسماعیلی، بویژه کتاب المحصول، اثر مفقود شده محمدبن احمد نَسَفی است.
۲) کتاب البحث علی ادلَّة التکفیر و التَفسیق، بحثی درباره معیارهای تشخیص عقاید بدعت آمیز، بویژه آن هایی است که با تعالیم معتزلی در باب توحید و عدل منافات دارد و کفر و گناه کبیره محسوب می شود.
این کتاب شامل بخشی درباره جایگاه خلفای نخستین و مخالفان علی علیه السلام از دیدگاه زیدی است و احتمالاً پس از ۴۱۵ نوشته شده است، چون به دنبال نام عبدالجبار «رَحِمَهُالله» آمده است (بخش بزرگی از این اثر که در نسخه خطی ناقص برلین موجود نیست.
جنداری به آثار دیگری از بستی اشاره کرده که عبارت است از:
۳) الموجَز، در شرح مذهب فقهی الناصر للحق.
بستی ظاهراً بر آن شرحی نوشته که در حاشیه نسخه ای از کتاب الاِبانة ابوجعفر هوسمی از آن نقل قول شده است.
۴) کتاب المراتب فی مناقب اهل البیت، درباره فضائل خانواده پیامبر.
محلّی همدانی با استناد به امام المهدی لدین اللّه بن الداعی (متوفی ۳۵۹) آن را نقل کرده است.
ابن شهرآشوب ظاهراً آن را کتاب الدَرَجات، و رضی الدین بن طاووس فضائل علی بن ابی طالب و مراتب امیرالمؤمنین خوانده است.
به قرار معلوم، نسخة ابن طاووس فقط بخش راجع به علی علیه السلام را داشته است.
۵) کتاب الباهر، درباره تعالیم فقهی الناصر للحق است که نام آن در کتاب سبیل الرَشاد الی معرفة ربّالعباد اثر محمدبن حسین بن امیرالمؤمنین ذکر شده است (نسخة خطی وین، مجموعة گلاسر، ش ۱۷۹).
۶) کتاب المعتَمَد فی الامامة، درباره امامت بر طبق تعالیم زیدی است که بستی در کتاب البحث (ش ۲) خود از آن یاد کرده است.
