دانشنامه اسلامی
در ۲۴۷ یا ۲۷۷ زاده شد؛ اما، سال ۲۷۷ صحیح به نظر می رسد، زیرا اگر در ۲۴۷ به دنیا آمده بود، پدرش ابوعلی (۲۳۵ـ۳۰۳) هنگام ولادت او دوازده سال بیش تر نمی داشت.به علاوه، شواهدی هست دالّ بر این که ابوهاشم وقتی در پی مرگ پدرش در ۳۰۳ رئیس معتزله بصره شد، ظاهراً هنوز بسیار جوان بود.از جمله این شواهد آن است که قاضی عبدالجبار برای ذکر نام ابوهاشم در ابتدای طبقه شاگردان ابوعلی، عذر خواسته و گفته است که چون ابوهاشم از بسیاری از افراد این طبقه جوان تر است، باید به لحاظ سنّی بعدتر می آمد. ابوهاشم ظاهراً بیشتر عمر خود را در عَسکرمُکْرَم و بصره گذراند.
وفات
در ۳۱۴ یا ۳۱۷ ساکن بغداد شد و در ۳۲۱ در همان جا درگذشت.
پدر
ابوهاشم شاگرد پدر خود، ابوعلی جبّائی، بود که در آن زمان ریاست معتزله بصره را به عهده داشت.ابوهاشم در شماری از مسائل کلامی با پدرش اختلاف داشت و وقتی رئیس معتزله بصره شد، عده ای از شاگردان ابوعلی جانشینی او را، بر اساس همین اختلافات کلامی، رد کردند.ظاهراً محمد بن عمر صیمری (متوفی ۳۱۵) گروه مخالفان ابوهاشم را رهبری می کرد.این گروه بعدها با نام اِخشیدیه شناخته شدند.وجه تسمیه آنان نام شاگرد صیمری، ابوبکراحمدبن علی بن مَعجور اخشید یا اخشاد (متوفی ۳۲۰ یا ۳۲۶)، بود.این نکته می تواند توضیحی باشد برای این سخن ابن ندیم که پس از مرگ ابوعلی، رهبری به صیمری رسید.با این همه، به رغم اختلافهای عقیدتی مهم ابوهاشم و ابوعلی ــ که ظاهراً قاضی عبدالجبار در کتاب گمشده الخلاف بین الشیخین و ابن اخشید در کتابی که آن هم موجود نیست، آنها را به صورت نظام مند شرح داده بودند ــ هر دو شیخ برای پیروان متأخر بَهشَمیه/ بَهاشِمه (پیروان ابوهاشم) بسیار مهم بودند و بارها، به مراتب بیش از سایر معتزله بصره، به آنان استناد شده است.
آثار
...
