دانشنامه اسلامی
نام اصلی (عبری ) وی شلوموبین یهودا و نام عربی وی احتمالاً جبیر بوده ، که سپس پسوند لاتینی نشانه تصغیر، «اول » بر آن افزوده شده است . او در سده های میانه به سولومون بن جبیرول یا ابن جبیرول ، یا اویسیرون یا اون سبرول ۱ معروف بوده است . از زندگی و سرگذشت وی آگاهی اندکی در دست است . در این میان تنها می توان از دو منبع عمده نام برد که در آن ها آگاهی کم و بیش دقیقی درباره زندگانی وی به دست می آید: نخست مطالبی است که شاعر و منتقد ادبی و متفلسف یهودی موسس بن یاکوب بن عزرا (موسی بن یعقوب بن عزرا) که در عربی ملقب به ابن هارون (د ۵۳۰ق / ۱۱۳۵م ) نیز بوده است . درباره ابن جبیرول ، در کتاب خود که آن را به عربی با عنوان کتاب المحاضرة و المذاکرة نوشته بوده و سپس از میان رفته ، ولی ترجمه عبری آن باقی مانده ، آورده است . وی در این شرح حال مختصر، ابن جبیرول را شاعری جوان و عبری زبان ، چیره دست و پرشور و با تعابیری بسیار ستایش آمیز یاد می کند. منبع دوم ، آگاهی مختصری است که ابن صاعد اندلسی درباره ابن جبیرول آورده و سال درگذشت وی را ثبت کرده و از او به عنوان ابن جبیر نام برده است .
صاعد بن احمد ابن صاعد اندلسی ، طبقات الامم ، ج۱، ص۲۰۵، به کوشش لوئیس شیخو، بیروت ، ۱۹۱۲م .
ابن جبیرول شاعری توانا و شوریده و نیز فیلسوفی برجسته به شمار می رود. از آثار شعری وی حدود ۴۰۰ قطعه ، با مضامین گوناگون ، که پرتو ایمان و احساسات ژرف عرفانی بر آن ها تابیده ، بر جای مانده است ، که مشهورترین آن ها مجموعه ای است با عنوان عبری کتر ملخوت ( تاج شاهانه ). از میان آثار فلسفی منسوب به وی ، تنها دو اثر باقی مانده ، که اصالت آن ها مسلم است : یکی کتاب اصلاح الاخلاق ، که اصل آن به عربی نوشته شده و متن آن اکنون در دست است ، و دیگری مشهورترین و مهم ترین کتاب فلسفی وی با عنوان ینبوع الحیاة ( چشمه زندگی )، که اصل آن را نیز به عربی نوشته بوده و سپس از میان رفته است . این کتاب در سده ۶ق / ۱۲م به لاتین ترجمه شده که هم اکنون در دست است . اثر دیگر منسوب به وی ، که آن هم در اصل به عربی بوده ، کتابی است که احتمالاً مختار اللالی عنوان داشته و ترجمه عبری آن با عنوان مبحر پنینیم بر جای مانده و اکنون در دسترس است ، اما اصالت انتساب آن به ابن جبیرول به هیچ روی مسلم نیست . ینبوع الحیاة در سده های میانه ، با عنوان لاتینی فونس ویتای ، در میان فیلسوفان و اندیشمندان مشهور بوده است . ترجمه کامل لاتینی این کتاب در سده ۱۲م ، از سوی مسیحیان به انجام رسید، نه از سوی یهودیان ؛ زیرا آنان در این اثر اشاره ای به منابع دینی خود، یعنی تورات ، تلمود و مانند آن ها نمی یافتند. مشوق این ترجمه ، دون ریموند، اسقف اعظم طلیطله (تولدو) در نیمه سده ۱۲م بود. ترجمه لاتینی ینبوع الحیاة، بر عکس ترجمه خلاصه هایی از آن به عبری ، که بدان اشاره خواهد شد، در میان محافل کلیسایی - فلسفی سده های میانه ، از استقبال قابل ملاحظه ای برخوردار شد، و موافقان و نیز مخالفان سرسختی یافت . محافل مسیحی در سده های میانه ، ابن جبیرول را به عنوان یک فیلسوف عرب مسلمان یا مسیحی می شناختند. تقریباً یک قرن پس از ترجمه کامل لاتینی این کتاب ، متفلسف و مترجم یهودی به نام ابن فالاکرا یا پالکوئرا گزیده هایی از ینبوع الحیاة را از اصل عربی آن به عبری ، یا عنوان لیکوتی سفر حییم ترجمه کرد. این گزیده ها را مونک ، که نخستین بار شخصیت و نام اصلی این فیلسوف را کشف و معرفی کرده بود، به فرانسه برگردانید و با شرح و توضیحات بسیار مفیدی منتشر ساخت .از سوی دیگر، چنانکه خود ابن جبیرول ، در ینبوع الحیاة می گوید، کتاب دیگری درباره اراده (الهی ) نوشته بوده است ، که به تصریح خود وی ، باید پس از این کتاب مطالعه شود
سلیمان بن یحیی ابن جبیرول ، ینبوع الحیاة، ج۱، ص۳۱۵، ترجمه به زبان لاتینی.
ینبوع الحیاة نخستین اثر مهم فلسفی است ، که در اسپانیای زیر فرمانروایی مسلمانان ، پدید آمده بود، ترجمه نوشته های فیلسوفان بزرگ مسلمان ، مانند فارابی و ابن سینا (ه م م )، هنوز در آن زمان ، چنانکه باید به اندلس و همچنین به اروپای مسیحی راه نیافته بود. ابن جبیرول تقریباً معاصر ابن سینا (د ۴۲۸ق / ۱۰۳۷م ) بوده است . در آغاز باید بر این نکته تأکید شود که ابن جبیرول یک اندیشمند یهودی و مؤمن به دین خود بوده است ، اما چنانکه خواهیم دید، بیش از همه زیر تأثیر جهان بینی گرایشهای فلسفی نو افلاطونی قرار داشته و این ها عوامل تعیین کننده در تکوین و شکل بخشیدن به نظام تفکر فلسفی وی به شمار می روند. بر این عوامل باید تأثیر عناصر عرفانی تفکر افلاطون ، فیلون (ح ۲۰-۵۰م ) فیلسوف یهودی اسکندرانی ، و منبر مهم عرفانی یهودی سفربزیره (کتاب آفرینش )، که آمیخته ای از برخی نظریات نو افلاطونی و توحید یهودی است ، افزوده شود. البته این بدان معنا نیست که که عناصر و انگیزه های مهم و عمده ای از فلسفه ارسطو و تفکر مشّائی را در نظام فلسفی وی ، بتوان نادیده انگاشت ، بلکه بر عکس ، ابن عناصر و انگیزه ها، در روش و حتی محتوای تفلسف و به ویژه در جهانشناسی ابن جبیرول سهم تعیین کننده داشته اند. اما اکنون با اطمینان می توان گفت ، که منابع و انگیزه های اصلی بینش فلسفی وی را نوشته های اصیل ، منحول یا مجعول مکتب نوافلاطونیان و نیز عقاید و آرای مجعول و منسوب به فیلسوفان یونان باستان تشکیل می داده است ، که از پیش در حوزه شرقی فرهنگ اسلامی ، از منابع گوناگون یونانی به عربی ترجمه شده و انتشار یافته بودند.
رسالة فی العلم الالهی منبع عنوان
...
