دانشنامه اسلامی
درباره تعداد مقامات در مسیر سلوک، اتفاق نظری وجود ندارد و اصولاً در آغاز تصوف، مقامات ثابت و محدود وجود نداشت و تعالیم هر طریقتی به شیخ آن باز می گشت و همین عامل باعث اختلاف طریقت های عرفانی شد. بعدها، سهروردی چهار مقام اصلی ایمان، توجه، زهد در دنیا و عبادت خدا و نیز چهار مقام فرعی، کم گویی و کم خوری و کم خوابی و اعتزال از مردم را مطرح کرد. برخی دیگر ده مقام و عده ای ۱۷ مقام ذکر کردند. خواجه نصیر الدین طوسی، شش باب اصلی را مطرح می کند و هر یک را به ۶ فصل تقسیم می کند که هر یک نام مقامی است به جز باب آخر که فناست و آن را قابل تکثیر نمی داند. در واقع وی ۳۱ مقام را بیان کرده است. مهمترین اثر در عرفان عملی، منازل اسایرین خواجه عبدالله انصاری است که ۱۰ مرحله اصلی دارد و هر یک از آنها نیز به ۱۰ مرحله تقسیم می شوند. ده باب اصلی عبارتند از: بدایت ها، ابواب، معاملات، اخلاق، اصول، وادی ها، احوال، ولایات، حقایق، نهایات، و آخرین مقام از آخرین مرحله را توحید می داند که هدف عارف است.
تفاوت عرفان عملی و اخلاق
چنان که گفته اند موضوع علم اخلاق، نفس انسان از حیث اتصاف به صفات مختلف و ملکات مذموم و ممدوح می باشد و مسائل آن نیز شامل همان صفات و ملکات و تبیین حقایق و روابط آن صفات و انشعاب برخی از برخی دیگر و علل حصول ملکات و یا چگونگی زوال آن صفات می باشد. در حالی که موضوع عرفان عملی و مسائل آن حیطه دیگری دارد و به بحث از روابط انسان با خود، جهان و خدا می پردازد و فقط سیستم های اخلاقی مذهبی روابط انسان با خدا را در نظر قرار می دهند و سایر مکاتب اخلاقی چنین نیستند. ثانیاً اخلاق، ساکن است در حالی که عرفان نوعی حرکت و پویایی است و نقطه آغاز و پایان دارد. و صراطی وجود دارد که باید پیموده شود و طی هر منزلی بدون طی منزل قبلی ناممکن است ولی در اخلاق نیازی به این که ترتیبی در اتصاف به فضایل اخلاقی باشد نیست. و بالاخره عناصر روحی اخلاقی محدود به معانی و مفاهیمی هستند که غالباً شناخته شده اند ولی عناصر روحی عرفانی بسیار گسترده تر و وسیع تر است که در خلال مجاهدات حاصل می شود و مردم از این احوال بی خبرند.
