تلبیس ابلیس
دانشنامه آزاد فارسی
(یا: نقدالعلم و العلماء) از ابوالفرج بن جوزی، کتابی به عربی، در رد و نقد اصحاب عقاید و طوایف مختلف ازجمله فیلسوفان و صوفیان، در قرن ۶ق. این کتاب در یازده باب تألیف شده و مؤلف در آن، همۀ مخالفان خود را فریب خوردگان شیطان خوانده و در ردّ قول آن ها، از همۀ شیوه های بحث و جدل سود جسته است. ترجمۀ فارسی آن در تهران منتشر شده است (۱۳۶۸ش).
دانشنامه اسلامی
این کتاب به تعبیر مؤلف درباره انواع محرّمات و بدعت های ناشی از وسوسه های شیطانی است.ابن جوزی در این اثر، با بحث جدلی به بسیاری از طوایف و فرق ، از جمله خوارج ، شیعیان (به قول او روافض )، فلاسفه، متکلمان ، باطنیان و به ویژه صوفیه، تاخته و حتی برخی محدّثان و فقها را، به سبب طرفداری از آنچه او بدعت و خروج از سنّت رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم خوانده، نکوهش کرده است.ابن جوزی در تحمیدیّه کتاب، ضمن ستایشِ عقل به عنوان تصدیق کننده وحی ، ابلیس را مؤثر در فرقه فرقه شدن مردم پس از عصر پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم و صحابه معرفی می کند و می گوید که این کتاب را نوشته است تا مردم را از فتنه ابلیس بر حذر دارد و پنهان کاری های او را آشکار کند. تلبیس ابلیس در بیان ریشه های درونی اعتقادات و رفتارها اثر درخور توجهی است. ابن جوزی می کوشد تا با نقّادی ، فریب های نفسانی و شیطانی را آشکار کند و تصاویری از هوای نفس انسان ارائه دهد، همچنین احزاب و فرق، اوضاع و احوال جامعه و زمان خویش را معرفی کند.این اثر را می توان سندی مهم در تاریخ فکری و اجتماعی عالم اسلام در قرن ششم دانست.
منابع کتاب
ابن جوزی در تألیف این کتاب، از چند اثر مهم، از جمله « الرّد علی الغُلاة » و « کتاب الآراء و الدیانات » تألیف محمدبن حسن نوبختی ، استفاده کرده است، همچنین برخی اطلاعات و اخبار خود را از کتاب هایی به دست آورده که از بین رفته است.
محتوای کتاب
تلبیس ابلیس در سیزده باب نوشته شده است:
← باب اول
...
