دانشنامه اسلامی
رحم (۵۶۳ بار)
مهربانی. . بال تواضع را برای آنها از روی مهربانی به خوابان . راغب میگوید: رحمت مهربانی و رقتّی است که مقتضی احسان است نسبت به شخص مرحوم گاهی فقط در مهربانی و گاهی فقط در احسان بکار میرود مثل: «رَحِمَ اللَّهُ فُلاناً». و چون خدا با رحم وصف شود مراد از آن فقط احسان است نه رقّت قلب لذاست که روایت شده: رحمت از خدا انعام و تفّضل و از آدمیان رقّت قلب و عاطفه است. در المیزان ذیل تفسیر بسمله میگوید: رحمت انفعال و تأثر خاصی است که در وقت دیدن محتاج عارض قلب میشود و شخص را به رفع احتیاج و نقیصه طرف وادار میکند این معنی به حسب تحلیل به عطاء و فیض بر میگردد و بهمین معنی خداوند سبحان با رحمت در خدا به معنی عطا و احسان است نه تأثر و انفعال قلب زیرا در ذات باری انفعال نیست. طبرسی در موارد بسیاری از جمله در تفسیر سوره حمد و ذیل آیه 157 بقره رحمت را نعمت معنی کرده است و در سوره حمد پس از ذکر قول ابن عباس میگوید: خدا با رقّت و انفعال توصیف نمیشود پس مراد از رحمت نعمت و اطفال است (نقل آزاد). زمخشری در تفسیر بسمله گوید: اگر گوئی معنی توصیف خدا با رحمت یعنی چه؟ با آن که رحمت به معنی عاطفه و مهربانی است؟ گویم: آن مجاز است از انعام خدا ببندگانش چون فرمانروا آنگاه که به مردم مهربان باشد به آنها انعام و احسان میکند. کوتاه سخن آنکه رحمت به معنی مهربانی و رقت قلب است که از دیدن شخص محتاج عارض میشود و شخص را به احسان و امیدارد ولی در خدا فقط به معنی احسان و نعمت است که خدا با رقّت و انفعال توصیف نمیشود. در نهج البلاغه خطبه 177 فرموده «رَحیمٌ لا یةوصَفُ بِالرِّقَّةِ». * . هر که آن روز عذاب از وی دفع شود خدا احسانش کرده است . هر که را خواهد عذاب کند و هر که را خواهد میبخشد و از عذاب نجاتش میدهد. . آنان را از پروردگارشان عنایات و احسانی است. . خدای تو بی نیاز و صاحب احسان و نعمت است. * . رُحْم (بر وزن قفل) در اکثر کتب لغت مثل (رَحْم) به معنی مهربانی است چنان که در قاموس، صحاح، اقرب، نهایه و غیره آمده است لذا رحم در آیه به معنی مهربانی است نه از رحم به معنی قرابت معنی «اَقْرَبَ رُحْماً» یعنی نزدیکتر از جهت مهر و عاطفه. ینابر آن چه گذشت همه نعمتهای خدا رحمت او اند و بعضی از چیزها در قرآن به خصوص با کلمه رحمت توصیف شدهاند که ذیلاً به بعضی اشاره میشود: 1- بهشت . 2- قرآن . 3- تورات . 4- نبوّت . 5-پیغمبر ، . 6- باران . ایضاً 46 روم. خداوند رحمت را بر خود حتمی فرموده و رحمتش به تمام موجودات شامل است و او از تمام مهربانها مهربانتر است . . . . . . ناگفته نماند رحمت خدا دو گونه است یکی رحمت عام که شامل تمام موجودات است و آن رحمت خلقت و رزق و غیره است چنان که فرموده . . و یکی رحمت خاصّ که مخصوص اهل ایمان است و دیگران در آن سهیو نیستند مثل . . .
