دانشنامه اسلامی
ریشه کلمه:
طرف (۱۱ بار)
«طَرْف» (بر وزن برف) به معنای پلک چشم است، و گاه، به معنای نگاه کردن نیز آمده است; توصیف زنان بهشتی به «قاصِراتُ الطَّرْفِ» (آنها که نگاهی کوتاه دارند) اشاره به این است که: تنها چشم به همسران خود دوخته اند، فقط به آنها عشق میورزند و به غیر آنان نمی اندیشند که این، از بزرگ ترین مزایای همسر است.
بعضی از مفسران نیز، آن را به معنای حالت خمار بودن چشم که حالت جالب مخصوصی است دانسته اند، جمع میان این دو معنا نیز، بی مانع است. «طَرْف» مصدر است و به معنای گردش چشم نیز آمده، و «طرفة العین» یعنی ـ یک گردش چشم ـ ضمناً ضمیر در «علیها» در سوره «شوری» به عذاب باز می گردد. درست است که «عذاب»، مذکر است ولی چون در اینجا به معنای نار و جهنم می باشد، ضمیر مؤنث به آن بازگشته است.
(بر وزن عقل) نگاه کردن. چشم. راغب گوید آن پلک چشم. و تحریک پلک است و از آن نگاه کردن تعبیر میکند که لازم تحریک، نگاه کردن و چشم فرموده است. مناسب آیات قرآن نگاه کردن و چشم است. . یعنی سر بر افراختهاند که تگاهشان به هم نمیخورد از ترس و وحشت پیوسته چشمشان باز است. آن عبارت اخرای خیره شدن است که فرموده: . همچنین است آیه . یعنی: پیش ازنگاهت به هم بخورد من آن را نزد تو میآورم. . کلمه قاصرات الطرف در سوره ص آیه 52 و رحمن آیه 56 نیز آمده است. و آن در وصف زنان بهشت میباشد. مراد از طرف، چشم یا نگاه کوتاه چشم یا کوتاه نگاه هست که نگاه آنها فقط منحصر به شوهران خویش است و به کس دیگر نگاه نمیکنند و نگاه خویش را از دیگران کوتاه کردهاند. به عقیده المیزان قصر عین کنایه است از ناز و کرشمه و عشوه که زنان بهشتی به شوهران خویش آن طور نگاه میکنند و آن قولی است که در مجمع کننده هر دو آمده است. * . ضمیر «عَلَیْها» راجع به آتش است مراد از طرف خفی چنانکه گفتهاند نگاه به گوشه چشم است که شخص گرفتار نمیتواند به آنچه گرفتار است درست نگاه کند مانند محکومی که به چوبه دار مینگرد آنها هم نعوذ باللّه به آتش آن طور نگاه میکنند به نظر میآید که: طرف در آیه به معنی نگاه است و مفعول «یَنْظُرُونَ» میباشد یعنی: «یَنْظُرُونَ نَظَراً خَفِیّاً». در اقرب الموارد گوید: «نَظَرَبِعَیْنٍ خَفِیٍّ» یعنی: قسمت اعظم چشم خویش را از شرم با ترس بست و با بقیه آن نگاه کرد.
