دانشنامه اسلامی
ابو هلال عسکری، خود استاد در صنایع شعری و شاعر بوده و احتمالا در اوایل قرن ۴ ق در عسکر مکرم (سابقا در استان خوزستان ) زاده شد. این شهر به دست یکی از امیران حجاج بن یوسف به جای شهرک رستم گواد بنا نهاده شده بود. این شهر به سرعت آباد گشت و دانشمندانی از جمله مشهورترین آنها ابو هلال و استادش ابو احمد از آن برخاستند. ابو هلال گویی اصلا نژادی ایرانی داشته زیرا نام نیای چهارمش مهران بوده است. ابو هلال، ظاهرا همه عمر را در این عسکر گذرانید و همه آثار گرانمایه اش را نیز در همان جا تالیف کرد. از شرح حال او جز آنچه یاقوت فراهم آورده است، اطلاعی در دست نیست هر چند برخی چون نویری ، سیوطی و صفدی نام برخی کتابها و نیز برخی از اشعار او را آورده اند. پدر و عموی ابو هلال در تعلیم وی مؤثر بوده اند چرا که وی بارها روایاتی را از قول این دو در آثار خود نقل می کند. اما کسی که به حق، سمت استادی نسبت به او را داراست، ابو احمد عسکری است که مردی نام آور و استادی ارجمند بود و در محضر بزرگ ترین اساتید زمان خود چون ابن درید، صولی، طبری و ابن سراج به کسب علم پرداخته بود. ابو احمد با پشتوانه علمی خویش، ابو هلال را از سفرهای علمی بی نیاز می ساخت از اینرو ابو هلال بسیاری از مواد علمی را که برای تالیف کتابهایش مورد نیاز بود، از او نقل می کند و از همین جاست که مجموعه آثار ابو احمد با مجموعه تالیفات ابو هلال بی شباهت نیست. البته ابو هلال افزون بر ابو احمد استادان دیگری را نیز درک کرده اما یا هیچ کدام از ایشان را نمی شناسیم. قنازع نام نه(۹) کس را که ماخذ بی واسطه روایات او بوده اند یادآور می شود. ظاهرا وی در کار دانش اندوزی می کوشید اما گویی هرگز نتوانست از دانشی که اندوخته بود، بهره مادی ببرد و در جایی به تدریس و کسب معاش بپردازد. در شغل او گفته اند که در بازار به فروش کالا اشتغال داشت. باخرزی و یاقوت مجموعا نام ۵ تن را که در خدمت او علم آموخته اند، آورده اند اما اینان بیشتر گمنامند و تنها نام دو نفرشان را می شناسیم: ابو سعد سمان (م ۴۴۵ ق) و ابو اسحاق ابراهیم بن علی .درباره تاریخ وفات وی اختلاف است اما به نظر می رسد پس از ۴۰۰ ق بوده باشد. آثار متعدد ابو هلال بر وسعت اطلاعات او دلالت دارد. آثاری چون: الاوائل، جمهرة الامثال ، دیوان المعانی ، دیوان شعر ، الفروق اللغویة ، الکرماء و التلخیص ، کتاب التبصرة ، شرح الحماسة ، المحاسن ، العمدة و...
[ویکی نور] الأوائل، اثر ابوهلال عسکری، به معرفی کسانی می پردازد که نخستین بار سخنی یا شعری گفته اند و یا کاری کرده اند و یا امری بر ایشان گذشته است.
کتاب به زبان عربی و در سال 395ق نوشته شده است.
مؤلف انگیزه تألیف را پرسش مردم و اشتیاق ایشان جهت دانستن اموری در مورد مردمی که اولین کارها را انجام داده و یا اولین اسامی که نهاده شده، عنوان نموده است.
کتاب با دو مقدمه از محقق و یک مقدمه از نویسنده آغاز و مطالب در ده باب، تنظیم شده است.
کتاب از عصر جاهلی آغاز کرده، به پیامبر(ص)، صحابه، خلفا، قاضیان، دانشمندان و ادبا می رسد و عاقبت به نخستین اخباری که از عجم و عرب رسیده، ختم می شود.
در مقدمات محقق، نکاتی پیرامون نحوه چاپ کتاب، مؤلف و آثارش و در مقدمه مؤلف، انگیزه تألیف، بیان شده است ...
[ویکی فقه] الاوائل (ابهام زدایی). الاوائل ممکن است عنوان برای کتاب های ذیل باشد: • الاوایل (شوشتری)، اثر محمدتقی شوشتری، درباره اولین ها در امور مختلف، با استفاده از احادیث اهل بیت (علیه السّلام) و اخبار و تاریخ، به زبان عربی• الأوائل (ابوهلال عسکری)، نوشته ابو هلال عسکری، حسن بن عبدالله بن سهل (وفات - ۳۹۵ ه) شاعر، ادیب، لغت شناس در موضوع اوائل و به زبان عربی• اوائل (سرآغازها)، آگاهی درباره سرآغاز یا نخستین ها، عشق به آگاهی از سرآغاز پدیده های جهان • اوائل المقالات (شیخ مفید)، تالیف شیخ مفید از مهمترین کتب کلامی شیعه
...
[ویکی فقه] الاوائل (ابوهلال عسکری). کتاب الاوائل نوشته ابو هلال عسکری، حسن بن عبدالله بن سهل (وفات - ۳۹۵ ه) شاعر ، ادیب ، لغت شناس در موضوع اوائل و به زبان عربی است.
ابو هلال عسکری، خود استاد در صنایع شعری و شاعر بوده و احتمالا در اوایل قرن ۴ ق در عسکر مکرم (سابقا در استان خوزستان ) زاده شد. این شهر به دست یکی از امیران حجاج بن یوسف به جای شهرک رستم گواد بنا نهاده شده بود. این شهر به سرعت آباد گشت و دانشمندانی از جمله مشهورترین آنها ابو هلال و استادش ابو احمد از آن برخاستند. ابو هلال گویی اصلا نژادی ایرانی داشته زیرا نام نیای چهارمش مهران بوده است. ابو هلال، ظاهرا همه عمر را در این عسکر گذرانید و همه آثار گرانمایه اش را نیز در همان جا تالیف کرد. از شرح حال او جز آنچه یاقوت فراهم آورده است، اطلاعی در دست نیست هر چند برخی چون نویری ، سیوطی و صفدی نام برخی کتابها و نیز برخی از اشعار او را آورده اند. پدر و عموی ابو هلال در تعلیم وی مؤثر بوده اند چرا که وی بارها روایاتی را از قول این دو در آثار خود نقل می کند. اما کسی که به حق، سمت استادی نسبت به او را داراست، ابو احمد عسکری است که مردی نام آور و استادی ارجمند بود و در محضر بزرگ ترین اساتید زمان خود چون ابن درید، صولی، طبری و ابن سراج به کسب علم پرداخته بود. ابو احمد با پشتوانه علمی خویش، ابو هلال را از سفرهای علمی بی نیاز می ساخت از اینرو ابو هلال بسیاری از مواد علمی را که برای تالیف کتابهایش مورد نیاز بود، از او نقل می کند و از همین جاست که مجموعه آثار ابو احمد با مجموعه تالیفات ابو هلال بی شباهت نیست. البته ابو هلال افزون بر ابو احمد استادان دیگری را نیز درک کرده اما یا هیچ کدام از ایشان را نمی شناسیم. قنازع نام نه(۹) کس را که ماخذ بی واسطه روایات او بوده اند یادآور می شود. ظاهرا وی در کار دانش اندوزی می کوشید اما گویی هرگز نتوانست از دانشی که اندوخته بود، بهره مادی ببرد و در جایی به تدریس و کسب معاش بپردازد. در شغل او گفته اند که در بازار به فروش کالا اشتغال داشت. باخرزی و یاقوت مجموعا نام ۵ تن را که در خدمت او علم آموخته اند، آورده اند اما اینان بیشتر گمنامند و تنها نام دو نفرشان را می شناسیم: ابو سعد سمان (م ۴۴۵ ق) و ابو اسحاق ابراهیم بن علی .درباره تاریخ وفات وی اختلاف است اما به نظر می رسد پس از ۴۰۰ ق بوده باشد. آثار متعدد ابو هلال بر وسعت اطلاعات او دلالت دارد. آثاری چون: الاوائل، جمهرة الامثال ، دیوان المعانی ، دیوان شعر ، الفروق اللغویة ، الکرماء و التلخیص ، کتاب التبصرة ، شرح الحماسة ، المحاسن ، العمدة و...
معرفی کتاب
«اوائل» به معرفی کسانی می پردازد که نخستین بار سخنی یا شعری گفته اند و یا کاری کرده اند و یا امری بر ایشان گذشته است. کتاب از عصر جاهلی آغاز شده، به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم ، صحابه ، خلفای اسلام ، قاضیان ، دانشمندان و ادبا امرا و وزرا می رسد و عاقبت به نخستین اخباری که از عجم و عرب رسیده ختم می شود. مؤلف در مقدمه کتاب می نویسد: چون دیدم که مردم از اولین کارهایی که انجام یافته و اولین اسامی که نهاده شده پرسش می کنند و نسبت به دانستن این امور اشتیاق نشان می دهند و در این بیان کتابی به این امور با در- نظر گرفتن تمام جوانبش پرداخته باشد موجود نیست، دست به تالیف این کتاب زدم. و آنرا مشتمل بر این نوع از اخبار و حاوی این نوع از آثار قرار دادم تا خوانندگان در مذاکره از آن کمک جسته و در همنشینی بدان قوت گیرند. این کتاب در ده باب تنظیم شده است.
نسخه شناسی
محقق این طبع از کتاب اوائل می گوید که نسخه ای خطی که تاریخ کتابت آن به سال ۱۲۶۷ هجری باز- می گردد، دارای ۳۰۰ صفحه و هر صفحه مشتمل بر ۲۱ سطر در اختیارش قرار گرفته که در ذیل آن به این نکته اشاره شده که این نسخه از نسخه موجود در کتابخانه شیخ الاسلام عارف حکمت در مدینه منوره استنساخ شده است. در این نسخه اشاره ای به تاریخ کتابت آن نشده بود و لکن در ذیل آن تعلیقه ای به دست یکی از خوانندگان آمده به تاریخ ۱۱۵۳ هجری. این نسخه مشتمل بر ۴۸۰ صفحه و هر صفحه حاوی ۱۸ سطر. محقق کتاب بر همین نسخه اعتماد کرده است. نسخه موجود در برنامه توسط محمد سید الوکیل مورد تحقیق و ضبط و تعلیق قرار گرفته و توسط انتشارات دار البشیر للثقافة و العلوم الاسلامیة برای اولین بار در سال ۱۴۰۸ قمری به چاپ رسیده است. به گفته دائرة المعارف بزرگ اسلامی ، این کتاب نخست در مدینه در سال ۱۹۶۶ میلادی به چاپ رسید و بعد از آن در سال ۱۹۷۵ میلادی توسط دو محقق سوری در دمشق منتشر شد. ابراهیم صالح استدراکاتی بر چاپ اخیر نوشته و در مجله «مجمع اللغة العربیة، شماره ۵» به چاپ رسانده است.
منابع
...
[ویکی نور] الاوائل (محمدتقی شوشتری). الاوایل، اثر محمد تقی شوشتری، متوفای 1416ق، است که آن را درباره اولین ها در امور مختلف، با استفاده از احادیث اهل بیت(ع) و اخبار و تاریخ، به زبان عربی نوشته است.
کتاب، پس از یک مقدمه از محمد علی شیخ، شامل 20 فصل درباره موضوعات متنوع می باشد.
کتاب «الاوایل»، شامل احادیث و مطالبی است که درباره اولین ها نوشته شده است. از این نوع کتاب، اندیشمندان مختلفی نوشته اند.
محقق شوشتری، در فصل اول، اولین ها در قرآن را ذکر نموده؛ مثلا اولین کسی که با نام «یحیی» نام گذاری شده، فرزند زکریاست. در فصول بعدی از اولین ها در اخبار پیامبر و اهل بیت(ع)، در قضا، در جنگ ها و غزوات، در تمدن ها و شهرها، بناء، آداب و علوم، شرعیات، در مهاجرین و انصار، در اخبار نساء، فنون زیبا، سجایا و عادات، فرق و مذاهب، صناعت و زراعت، امثال، طبیعیات، مال و اقتصاد، خیل و دواب، سیاست و وزراء مطالبی را ذکر نموده است.
فهرست اسماء کتب و مصادر، اعلام و موضوعات در پایان کتاب قید شده است.
