محمود غزنوی. [ م َ دِ غ َ ن َ ] ( اِخ ) ( سلطان... ) ابوالقاسم بن سبکتکین ملقب به سیف الدوله ، و نیز یه یمین الدوله و امین الملة و غازی. در سال 360 هَ. ق. متولد شد و وفاتش روز پنج شنبه 23 ربیع الاخر سال 421 هَ. ق. در شهر غزنین بود و به مرض سل ( دق ) درگذشت. پس از فوت او را امیر ماضی خواندند. محمود بعد از مرگ ابومنصور ناصرالدوله سبکتکین به سال 387 هَ.ق. پس از غلبه بر برادرش اسماعیل به امارت رسید. جنگها و محاربات سلطان محمود بدین شرح است : بر ابوابراهیم اسماعیل بن نوح ملقب به منتصر سامانی چیره گشت. بعد از آن خلف بن احمد باقی مانده صفاریان را از میان برداشت و سپس با خانیان ترکستان به جنگ پرداخت و بعد از آرام کردن آن نواحی عزم فتح خوارزم و جرجانیه را نمود و در سال 392 هَ. ق. بعنوان جهاد و غزا به هندوستان حمله برد و تا سال 416 هَ. ق. در ظرف 24 سال چندین جنگ کرد که 12 غزوه او مهم تر است. دیگر از فتوحات محمود میتوان فتح ری و اصفهان و غلبه سلطان محمود بر مجدالدوله دیلمی را نام برد که به سال 420 هَ. ق. اتفاق افتاده است. سلطان محمود که اولین پادشاه مستقل و بزرگترین فرد خاندان غزنوی است به دلیری و بی باکی و کثرت فتوحات و شکوه دربار در تاریخ اسلام بسیار مشهور شده مخصوصاً غزوات او در هند و غنایمی که از آنجا آورده و اجتماع علما و شعرا در دستگاه او، واشعار و کتبی که به نام او ترتیب یافته نام او را در اکناف و اطراف عالم معروف کرده است. معروفترین شاعران دربار او عبارت بودند عنصری بلخی ، فرخی سیستانی ،عسجدی مروزی ، زینتی ، فردوسی طوسی ، منشوری سمرقندی ، کسائی مروزی و غضائری رازی که بزرگترین و نامورترین آنان همان فردوسی طوسی است. و از علمای دستگاه محمودی هیچ کسی جلیل القدرتر و بزرگوارتر از ابوریحان بیرونی نیست. از وزرای نامی دستگاه سلطان محمود این اشخاص را می توان نام برد: فضل بن احمد اسفراینی ، ابوالقاسم احمدبن حسن میمندی و ابوعلی حسن بن محمدبن میکال معروف به حسنک وزیر. دبیر مخصوص دربار سلطان محمود ابونصر مشکان بوده است. سلطان محمود در مذهب حنفی تعصبی مفرط داشت. شهرستانی در ملل و نحل می نویسد گویا کرّامی بوده است ( بل قطعاً ) و یکی از مردم خراسان موسوم به عبداﷲبن کرام به زهد ریائی و حیله و تزویر جمعی کثیر را تابع مذهب خود گردانید و از جمله اتباع او یکی سلطان محمود بود که بلای عظیمی شد برای شیعه و اهل کلام. ( یادداشت های قزوینی حواشی ج 7 ص 60 ). به علت تعصب شدید محمود، گروه کثیری از اسماعیلیه در ماوراءالنهر و خراسان و ری کشته شدند و یاران مجدالدولة به جرم معتزلی بودن از دم شمشیر گذشتند و قسمت اعظم کتابخانه نفیس مجدوالدولة طعمه آتش سلطان محمود شد. ( از تاریخ عمومی عباس اقبال صص 255 - 268 ). از بنده زاده بودن محمود مراد پسر سبکتکین بودن اوست که او خود مملوک الپتکین بوده است. ( حدیقه سنائی صص 264 - 265 ).
فرهنگ فارسی
ابولقاسم بن سبکتکین ملقب به سیف الدوله
دانشنامه آزاد فارسی
محمود غَزنَوی (۳۶۰ـ۴۲۱ق) (ابوالقاسم محمود بن سَبُکْتَگین ملقب به سیف الدّوله، یمین الدوله، امین المِله و غازی) پادشاه ایران (حک: ۳۸۹ـ۴۲۱ق) از سلسلۀ غزنویان. بعد از مرگ پدر، با برادرش، اسماعیل، بر سر حکومت نزاع کرد و پس از شکست او تمامی قلمرو غزنویان را تحت تصرف درآورد (۳۸۹ق) و در همان سال رسماً خلیفۀ عباسی به وی لقب «یمین الدوله و امین المله» داد و در ۳۹۳ق با تصرف قطعی سیستان، امیر صفاری را دستگیر کرد و به قتل رساند. سلطان محمود قدرتمندترین پادشاه غزنوی بود. شهرت او بیشتر به سبب جنگ هایش در هندوستان است. از ۳۹۲ تا ۴۱۶ق هفده بار به هندوستان لشکر کشید که آخرین و بزرگ ترین این لشکرکشی ها در ولایت گُجْرات انجام گرفت که به فتح معبد سومنات منجر شد. پس از آن، معبد ویران شد و اموال آن به غارت رفت و هزاران نفر هندی به اسارت گرفته شدند. محمود در ۴۲۰ق مجدالدولۀ دیلمی را در ری دستگیر و دولت دیالمۀ ری را منقرض کرد. در این شهر عالمان شیعی بسیاری کشت و کتاب های فراوانی از آنان را آتش زد. سلطان محمود ادیبان و شاعران را گرامی می داشت. گویند در دربار او ۴۰۰ شاعر و عالم بودند. اگرچه با شاعری چون فردوسی و دانشمندی چون ابوریحان بیرونی رفتار خوبی نداشت، در دورۀ او، علم و هنر و ادب فارسی شکوفا شد.
