دانشنامه اسلامی
بانیاس (بُلُنیاس )، شهر و بندری کوچک بر ساحل دریای مدیترانه در شهرستان طرطوس سوریه با ارتفاع ۱۰ متر از سطح دریا که در فاصله ۳۸ کیلومتری شمال طرطوس ، و ۵۲ کیلومتری جنوب لاذقیه قرار گرفته است و براساس سرشماری ۱۳۶۰ش /۱۹۸۱م دارای ۵۰۶، ۱۹ نفر جمعیت بوده است . بانیاس بر روی خلیجی کوچک که از جابه جایی لایه های گسلی به وجود آمده ، واقع شده است ، به گونه ای که قسمتهای جنوبی شهر بر روی لایه های آتشفشانی قدیمی و قسمتهای شمالی بر روی رسوبات دوران های متأخر بنا شده اند. دژ قدیمی مَرْقَب، در شش کیلومتری جنوب شرقی شهر، بر تپه ای صخره ای از سنگ و به ارتفاع پانصد متر، واقع و بر شهر مشرف است.
تاریخچه شهر بانیاس
بانیاس ابتدا از شهرهای فنیقیه و نام باستانی آن بالانیای و لئوکاس بود، سپس مستعمره یونانیان شد و پس از فتح سوریه (۶۵ ق م) به دست رومیان، (احتمالاً با چند مرکز مهم دیگر) از ایالات روم شد. نام اصلی شهر ابتدا بالانیا، و پس از آن بلنیاس (به معنای حمامات ) بوده که با گذشت ایام به صورت بانیاس درآمده و همین امر باعث بروز پاره ای اشتباهات در ضبط حوادث تاریخی مربوط به این شهر شده است . یاقوت این شهر را منسوب به بلنیاس حکیم می داند. از این شهر در منابع با عنوان های دیگری همچون فالینی، بلانیه و بلانه نیز یاد شده است . شهر بانیاس دارای اصلی کنعانی است و تابع کشور ارواد (ارادوس ) بوده که در دوران تسلط یونانی ها و رومی ها توسعه یافته ، و مرز شمالی فنیقیه ساحلی را تشکیل می داده است.
فتح بانیاس به دست مسلمانان
به گفته طبری، مسلمانان، حمص و نواحی آن را در ۱۵ هجری فتح کردند، ولی یعقوبی سال فتح را ۱۶ هجری و به دست ابوعُبَیْده جَرّاح ذکر کرده است. در دوره فتوحات اسلامی ، بانیاس به دست عبادة بن صامت از جانب ابوعبیده جراح فتح شد و همو موظف به پاسداری از مرزهای آبی گردید. در دوران حکومت معاویه بر شام - از زمان خلافت عمر - اهتمام خاصی به شهرهای ساحلی از جمله بانیاس شد و علاوه بر ساخت قلعه های متعدد و مهاجرت اجباری ساکنان آن ، عثمان نیز برای تشویق سکنای مهاجران عرب امر به اقطاع بخشیدن زمین های بانیاس کرد و به دنبال سیاست الحاق هر بخش داخلی به یک بخش ساحلی به منظور بالا بردن توان اقتصادی - نظامی بخشهای داخلی و حمایت از شهرهای ساحلی در مقابل حمله بیزانطی ها بانیاس تابع اردوگاه حمص شد. با این حال ، بانیاس پیوسته موردتوجه رومیان بود و عاقبت در ۳۷۵ق /۹۸۵م به اشغال باسیلیوس دوم امپراتور روم و جانشین یوحنا درآمد. در ۳۹۱ق /۱۰۰۱م باسیلیوس که امید دستیابی به سرزمین های بیشتر را از دست داد، با عقد پیمان آتش بس با فاطمیان ، مرز میان دو امپراتوری را از میان بانیاس و تُرتُسا (طرطوس ) تا ارنتس در جنوب قیصریه و شیزر پذیرفت . ساکنان بانیاس آمیزه ای از عرب و عجم بودند. به نوشته قدامه بن جعفر (متوفی ۳۳۷)، شهرهای ساحلی اردوگاه حمص، انطرطوس، بُلُنیاس و لاذقیه بوده است.
بانیاس در جنگ های صلیبی
...
