ز. ( حرف ) صورت حرف سیزدهم است از حروف هجا و در حساب جُمَّل آن را به هفت دارند و در شمار ترتیبی نماینده عدد 13 است و نام آن زاء، زای ، زی و ز است. و آن را در مقابل زاء غلیظه «ژ»، زاء خالصه و زاء اخت الراء گویند و در تجوید از حروف اسلیه و مائیه و حروف مهجوره و نیزاز حروف مصمته مکسوره باشد و در اصطلاح وقوف سجاوندی علامت خاصه برای مواضعی از آیات قرآن است که وصل در آنها اصل و وقف نیز مستحسن باشد. و در تقویم نگاری نماینده روز شنبه است. و نیز مراد از این حرف برج عقرب باشد. مؤلف نفائس الفنون صورت حرف «ز» را در خط عربی بدین گونه تعریف کند: و مقدار سر زای دو نقطه است. و گفته اند که ربع مجموع او باشد. از طرف بالا باریکتر فرا گیرند و طرف زیرین از آن غلیظتر چه او مرکب است از یک خط مقوس و ربع دائره. ( نفائس الفنون ص 10 ). و رمز زائد است اندر کتابت چون کاتب چیزی زیاده بر اصل نویسد و بر سر کلمه اول «ز» و آنجا که قسمت زائد ختم شده بر بالای آخرین کلمه «الی » گذارند. و این برای آن است که مکتوب را محو نکنند و بر آن خط نکشند. حرف «ز» در برخی از لهجه های فارسی : > به «ج » تبدیل شود. مانند: روز = روج. سوز =سوج. سوزه = سوجه. پوزش = پوجش. مردآویز = مرداویج. غریفز = غریفج . ارز = ارج. ارغز = ارغج. پزشک = بجشک . پنبه زار = پنبه جار ( به لهجه طبری ). زیر = جیر. تیریز = تیریج. زلو = جلو. ملاز =ملاج ، ملاجه. نوز= نوج : زیب زمانه باد ز تاج و سریر تو تا هست زیب بستان از سرو و بید و نوج.مجد همگر ( رشیدی ).کارزار = کالجار، کالنجار. آزیش = آجیش. آزیدن =آجیدن. مرگ ارزان = مرگ ارجان. راز = راج. باز= باج. بز = بج : ای فلک بوس داده بر کف پاج هیچ نیکی ز تو نداشته باج بخت نیکت چو بج به آس دوان در بهمان به آستان تو باج.سوزنی.> و به «چ » تبدیل شود: پزشک = پچشک : همرنگ زرشک شد سرشکم بگرفت رگ مجس پچشکم. نایزه = نایچه. > و در صرف پاره ای از افعال و مصادر فارسی به «خ » تبدیل گردد: بیاز، از آختن. بیاموز، از آموختن. بیامیز، از آمیختن. بیاویز، از آویختن. بیفراز، ازافراختن. بیفروز، از افروختن. بینداز، از انداختن. بیندوز، از اندوختن. بباز، از باختن.
فرهنگ معین
(حر. ) سیزدهمین حرف از الفبای فارسی که در حساب ابجد برابر با عدد ۷ می باشد.
فرهنگ عمید
نام واج «ز». سیزدهمین حرف الفبای فارسی، زِ، زا. &delta، در حساب ابجد: «۷ ».
فرهنگ فارسی
از زن سبک سرین یا کمانی که تیر از آن زود بلغزد و بر آید .
دانشنامه عمومی
• الگو:حروف الفبا ز حرف یازدهم در عربی]] ( زای ) ، سیزدهم در الفبای فارسی ( زِ ) و هفتمینِ الفبای عبری ( زین ז ) است. در حساب جمل به مثابهٔ عدد ۷ و منسوب به آن «زائی» است.
دانشنامه آزاد فارسی
زحل سیزدهمین حرف از الفبای فارسی و یازدهمین از الفبای عربی (ابتثی) و حرف هفتم از حروف ابجد. در حساب جمل آن را معادل هفت به حساب می آورند. از نظر آوایی، آن را نمایندۀ صامتِ لثوی ـ دندانی ـ سایشی واک دار می دانند. نام این حرف «زِ= ze» و «زا= zâ» و «زی= zi» است. این حرف در تقویم نگاری، رمز روز شنبه و در نجوم، رمز برج عقرب است. در متون کهن و شعر، حرف «ز» مخففِ حرف اضافۀ «از» است، مثل «ز کوی یار می آید نسیم باد نوروزی» (حافظ).
ویکی واژه
زِ سیزدهمین حرف از الفبای فارسی که در حساب ابجد برابر با عدد ۷ می‌باشد. یکی از حرف های الفبای فارسی. گونه کوتاه و ادبی از.
