تعزیه
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
۲. (اسم ) نمایشی با کلام منظوم یا آهنگین که مصائب ائمه به ویژه امام حسین را به تصویر می کشد.
فرهنگ فارسی
تعزیت
دانشنامه آزاد فارسی
تَعْزیه
(یا: شبیه) نمایشی آیینی که قالب و مضمون آن از سنن مذهبی ریشه دار متأثر است؛ تعزیه نمایشی اسلامی و ایرانی است که از میراث خاصِ سیاسی و فرهنگی خود ملهم است. ویژگی این نمایش (به تعبیر پیتر جی چلکوفسکی) آن است که صراحت و انعطاف را با حقایق کلی درهم می آمیزد و با یگانه کردن هنر عامیانۀ روستایی و شهری، هیچ مرزی میان فقیر و غنی، خارق العاده و معمولی، و مخاطب و بازیگر باقی نمی گذارد، بلکه هر یک شریک و غنابخشِ دیگری است. هستۀ اصلی تعزیه شهادت قهرمانانۀ امام حسین (ع) است؛ و از حیث لغوی به معنی اظهار همدردی، سوگواری و تسلیت است. از این بابت ریشه در اجتماعات و مراسم دیرینۀ شهادت امام شیعیان در ایام ماه محرم دارد، و همواره محاصره و کشتار مظلومان واقعۀ کربلا محور اصلی آن بوده، و هیچ گاه ماهیت مذهبی اش را از دست نداده است. تعزیه در اواخر دورۀ قاجار (سلطنت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه) جلوه و جلای زیادی به خود گرفت، و به صورت یکی از امور مهم مملکتی درآمد، و با نهایت شکوه و عظمت در تکیه دولت و تکایای دیگر اجرا شد. متأسفانه در نخستین سال های سلطنت پهلوی اول اجرای آن ممنوع شد، و در نتیجه از رونق افتاد. شبیه خوان مطالب خود را به شعر و آواز خوش و اغلب از روی نسخه (تعزیه نامه) می خواند. تعزیه نامه ها توسط تعزیه گردان (معین البکاء) نوشته یا جمع آوری می شد، و قبل از شروع تعزیه در اختیار شبیه خوان ها قرار می گرفت. معروف ترین تعزیه گردان ها در دورۀ قاجاریه میرزا محمدتقی، سیداحمدخان، سیدعبدالباقی بختیاری، حاج سیدمصطفی میرعزا، آقا سیدکاظم میرغم، احمد تفرشی و شیخ حسن بزرگ درخور ذکرند. به نویسندگان متن تعزیه مقتل نویس می گویند که عنوانی است برای نویسنده یا گوینده (راوی) تعزیه نامه. هر تعزیه نامۀ کامل یک «مجلس» (دستگاه) خوانده می شد. شماری از مهم ترین متن های تعزیه (شبیه نامه) به این شرح است: مجلس تعزیه مبعوث شدن پیغمبر (ع)، شهادت امام حسین (ع)، شهادت حر، آمدن پیغمبران بر سرِ نعش امام حسین (ع)، پشیمان شدن یزید، شهادت علی اکبر، شهادت قاسم، شهادت امام جعفر صادق (ع)، مجلس ذبح اسماعیل، شهادت جعفر طیار علیه الرحمه، مجلس حضرت ایوب، شهادت حضرت عباس، تعزیه حضرت سیدالشهدا (ع)، سوگنامۀ حضرت خدیجه (س)، مجلس وفات حضرت فاطمه (س)، تعزیه علی امیرالمومنین (ع)، جوانمرد قصاب، مجلس هابیل و قابیل، و مجلس ظهیر شامی. مهم ترین مشخصۀ این تعزیه نامه ها آگاه بودن اشقیا نسبت به شقی بودن خود و معصوم بودن خاندان پیامبر است. شبیه معصومان «مظلوم خوان» (اما م خوان، اتقیاخوان و...) و شبیه اشقیا «مخالف خوان» (اشقیاخوان) نامیده می شد. تعزیۀ مضحک، که طنز و کنایه و نفرین و تمسخر نسبت به مخالفان اسلام بنیاد آن را تشکیل می داد، و تعزیۀ زنانه، که توسط زنان و برای تماشاگران زن در ادامۀ مجلس های روضه خوانی زنانه اجرا می شد، از انواع دیگر تعزیه است.
دانشنامه اسلامی
چون اهمیت هنرمندانه خواندن اشعار در تعزیه بیش از روش اجرا و نمایش واقعه هاست آن را، در قیاس با روضه خوانی ، تعزیه خوانی نیز گفته اند.
استعمال واژه تعزیه
تعزیت در اصل به معنای توصیه به صبر کردن، تسلّی دادن و پرسش از بازماندگانِ درگذشتگان و در برخی مناطق ایران مثلاً در خراسان به معنای « مجلسِ ترحیم » است.
تعزیه در عراق و هند
در میان شیعیان غیر ایرانی (در عراق و شبه قاره هند) لفظ تعزیه با وجود ارتباط با مصائب شهدای کربلا ، به معنای «شبیه خوانی» به کار نمی رود بلکه آنان تعزیه را به مراسمی نمادین اطلاق می کنند که در آن دسته های عزاداری در طول مراسم، شبیه ضریح یا تابوت امام حسین علیه السلام را بر دوش می کشند و هم در پایان روز عاشورا هم در روز اربعین آن را به خاک می سپارند. به نوشته آنه ماری شیمل، در قرن سیزدهم/ نوزدهم در قلمرو سلطنت اَوَدْه در لکهنوی هند، تعزیه به منزله یکی از تماشایی ترین نمایش ها، در حضور سلاطین برگزار می شد.وی مشخص نمی کند که این نمایش تماشایی چه بوده و چه عناصری داشته است.گفتنی است که در ناحیه کارائیب، مثلاً در جزیره ترینیداد نیز تعزیه به مراسمی نمادین مربوط می شود که به آن «تَجَه» می گویند.تجه را در ایام محرّم ساخته و پس از نمایش، آن را در آب غرق می کنند.
تعزیه در سایر مناطق
...
[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از کتاب فرهنگ عاشورا است
تعزیه و تعزیت، هم به معنای تسلیت گفتن به یک داغدار از مصیبت است، هم به معنای اجرای نوعی نمایش مذهبی به یاد حادثه عاشورا که «شبیه خوانی » هم گفته می شود. اما توضیح هر یک:
اصل تسلیت گویی به خاطر مصیبتی که بر کسی وارد شده، در اسلام مستحب است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «من عزی مصابا فله مثل اجره » هر کس مصیبت دیده ای را تسلیت گوید، پاداشی همانند او دارد و نیز طبق حدیثی از امام صادق علیه السلام، خداوند به حضرت فاطمه سلام الله علیها در سوگ شهادت حسین علیه السلام تعزیت گفت.
از مستحبات روز عاشورا است که افراد وقتی به هم می رسند، نسبت به این مصیبت بزرگ به یکدیگر تعزیت و تسلیت گویند. این نشانه داغداری در این فاجعه عظیم و همبستگی با جبهه شهدای کربلاست. عبارتی که مستحب است در این تسلیت گویی گفته شود چنین است: «اعظم الله اجورنا بمصابنا بالحسین علیه السلام و جعلنا و ایاکم من الطالبین بثاره مع ولیه الامام المهدی من آل محمد علیهم السلام ». در این متن تعزیت، ضمن داغداری در سوگ سیدالشهداء، مساله خونخواهی آن امام شهید در رکاب حضرت مهدی علیه السلام از خداوند خواسته شده است.
سنت تسلیت گویی در میان شیعه، نسبت به مناسبت های دیگری که وفات معصومین علیهم السلام پیش می آید، رایج است و هنگام دیدار، جمله «اعظم الله اجورکم » را می گویند.
تعزیه خوانی و شبیه خوانی، نمایشی است که در یک محوطه، با حضور مردم توسط چند نفر انجام می گیرد که در نقش قهرمانان کربلا و با لباس های مخصوص و ابزار جنگی و همراه با دهل و شیپور، نیزه، شمشیر، سپر، سنج، کرنا، سرنا، خنجر، زره، مشک آب و اسب، ایفای نقش می کنند. صحنه و نمایش بر مبنای حوادث کربلا و مقتل ها تنظیم می شود. تعزیه، اگر به صورت صحیح و با حفظ موازین و شئون معصومین انجام شود، تاثیر مهم می گذارد و وسیله انتقال فرهنگ شهادت به نسل های آینده است.
«در فرهنگ شیعه، به معنای نوحه بر امامان شهید، نزدیک قبورشان یا در خانه سوگواران است که برای امام حسین علیه السلام نوحه می خوانند. در فرهنگ مردم، نمونه هایی از تابوت های سمبلیک برای کشته های کربلاست. در شهرهای مختلف شیعه نشین، روز عاشورا مراسم خاصی برپا می کنند و هودج ها و اسب هایی را راه می اندازند. برپایی این گونه مراسم که در اماکن عمومی و مساجد و... به صورت تحریک کننده حزن مردم است، «تعزیه » نام دارد و با لباس ها و... برخی حوادث کربلا را به صورت نمایش ارائه می کنند. در این مراسم، روضه خوانی و نوحه خوانی هم انجام می گیرد و کودکانی هم به عنوان «پیشخوان » برنامه اجرا می کنند و متن های اجرایی اغلب به صورت شعر است. شکل تکامل یافته تعزیه، جدید است.
ویکی واژه
عزاداری کردن.
