تنبور

تَنْبور
از سازهای زهی زخمه ای یا مضرابیِ دسته بلند با کاسه ای به شکل نیمه گلابی. با نام های مشابهی چون تمبور، تنبوره، تمبوره، تمبورا، تنبورا، تمبیره، تنبیره، تمبوره، تنبوره، تمور، تموره،طمبور، دمبور، دمبورا در مناطق وسیعی از آسیا و افریقا رایج است که البته در ساختار، شکل، اندازه و شیوه های اجرا با هم متفاوت اند. تنبور ایرانی، از خانوادۀ دوتار است. تنبور نام اصلی سازهای خانوادۀ دوتار، در ایران قدیم، بوده و تنها ساز از خانوادۀ دوتار است که در غرب ایران و بیشتر در منطقۀ کرمانشاهان رایج است. اما هرجا جماعتی از یارسان (اهل حق) سکونت داشته باشند، این ساز نیز نواخته می شود. تنبور ساز باستانی ایران و ساز آیینی و مذهبی سلسلۀ اهل حق (یارسان) است. در منطقۀ گوران و کرند به تَمُیرَه، در منطقۀ صحنه به تمیره و در میان لک های لرستان و کرمانشاهان به تموره مشهور است؛ و در شعرهای سیدیعقوب ماهیدشتی تمور نامیده شده است. در مجلس نیاز و حلقۀ ذکر سلسلۀ یارسان تنبور تنها سازی است که اجازۀ دخول دارد و ظاهراً از شروع شکل گیری این سلسله، جزء لوازم مجلس نیاز و حلقۀ ذکر یارسان بوده است. تنبور متشکل است از یک کاسۀ طنینی به شکل نیمه گلابی، که روی آن با صفحه ای چوبی پوشانده شده، دسته ای بلند، دو وتر فلزی و به تازگی سه وتر فلزی، سیزده تا چهارده دستان، خرک و سیم گیر و دو یا سه گوشی. مضراب تنبور، انگشتان دست است. اصلی ترین کاربرد آن در مجالس ذکر سلسلۀ یارسان است؛ اما در قدیم، به ندرت، در مجالس عروسی و شادمانی نیز نواخته می شد. رپرتوار اصلی تنبور، در ناحیۀ کرمانشاهان، شامل مقام های حقانی (کلام) و مقام های مجلسی (باستانی) است. مقام های حقانی، موسیقی مذهبی و آیینی اهل حق است.