اعتکاف در اسلام به معنای توقف و خلوت کردن در مکان خاصی (معمولاً مسجد) به منظور عبادت و نزدیکی به خداوند است. این عمل به ویژه در ماه رمضان و به ویژه در دهه آخر این ماه اهمیت دارد. اعتکاف نیازمند نیت خالص برای قربت به خداوند است. فقهای امامیه معتقدند که روزه (اعم از واجب یا مستحب) از شرایط اعتکاف است. استناد به اعتکاف پیامبر در ماه رمضان و آیه ۱۸۷ سوره بقره نیز بر این امر تأکید دارد. بهطور خاص، در این آیه، مخاطبان نهی از آمیزش، روزهداران هستند. حداقل زمان اعتکاف برای امامیه، سه روز است، در حالی که برخی علمای اهل سنت یک شبانهروز را کافی میدانند. همچنین، برخی بر این باورند که هر مدت زمانی که به عنوان اعتکاف شناخته شود، کافی است. شرط دیگر، انجام اعتکاف در مسجد است. اکثر علمای اسلامی به جز حنفیان که اعتکاف زنان را در خانه مجاز میدانند، بر این شرط توافق دارند. این شرط با استناد به آیه «وَ أَنتُم عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ» تایید میشود. در زمان اعتکاف، لازم است که معتکف از مباشرت با زنان اجتناب کند. این شرط در آیه ۱۸۷ سوره بقره نیز بهطور مستقیم ذکر شده است. معتکف باید در مدت اعتکاف در مسجد بماند و تنها برای نیازهای ضروری و رفع حاجت میتواند از آن خارج شود. این احکام و شرایط به طور کلی، اعتکاف را به عنوان یک عبادت معنوی و خاص در دین اسلام تعریف میکند که به تقویت ارتباط با خدا و تفکر در امور دینی کمک میکند.
احکام اعتکاف
دانشنامه اسلامی
فقهای امامیه، با استناد به روایات، روزه (اعم از واجب و مستحب) را از شرایط اعتکاف می دانند. برخی اعتکاف پیامبر در ماه رمضان را دلیل دیگری بر این امر دانسته اند. به نظر بعضی ظاهر آیه ۱۸۷ بقره نیز اشعار به این امر دارد، زیرا مخاطبان نهی از آمیزش، در این آیه روزه داران هستند: «ثُمَّ اَتِمّوا الصِّیامَ اِلَی الَّیلِ ولا تُبـشِروهُنَّ واَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد» بنابراین آیه، اعتکاف تنها برای روزه داران جایز است و جواز آن برای غیر روزه داران نیازمند دلیل است. البته گروهی از فقهای اهل سنت اعتکاف را بدون روزه نیز جایز می دانند.
شرط حدقل سه روزه بودن
حداقل اعتکاف به نظر امامیه سه روز و به نظر برخی از علمای اهل سنت یک شبانه روز است. برخی دیگر با استناد به اطلاق آیه ۱۸۷ بقره مدت زمانی کوتاه را که وقوف بر آن صدق کند، کافی دانسته اند.
شرط انجام دادن در مسجد
شرط دیگر، انجام دادن این عبادت در مسجد است. همه علمای اسلامی به جز حنفیان که اعتکاف زن را در خانه اش جایز دانسته اند بر این شرط اتفاق نظر دارند. مستند امامیه دراین شرط روایات است؛ اما گروهی از عالمان اهل سنت آن را از جمله «... واَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد» استفاده کرده اند. در ردّ این استناد گفته شده که آیه فقط بر حرمت مباشرت با زنان در حال اعتکاف در مسجد، دلالت دارد؛ نه بر شرطیت مسجد در اعتکاف. در اینکه مقصود از مسجد چه مسجدی است، بین علمای اسلامی اختلاف است؛ از ظاهر جمله «... و اَنتُم عـکِفونَ فِی المَسـجِد...» جواز اعتکاف در هر مسجدی استفاده می شود، زیرا «المساجد» عام و شامل همه مساجد است؛ ولی امامیه با استناد به روایات، عموم آیه را به مساجد چهارگانه، یعنی مسجدالحرام، مسجدالنبی مسجد کوفه و مسجد بصره و مسجد جامع هر شهر تخصیص زده اند. نظر گروهی از اهل سنت نیز همین است؛ ولی عده ای از فقهای فریقین، بر مساجد فوق، مساجدی دیگر افزوده اند. شایان ذکر است که حضور در مسجد و خارج نشدن از آن در مدت اعتکاف، جز برای کارهای ضروری و رفع حاجت، لازم است.
شرط اجتناب از مباشرت با زنان
...