پژوهش حضانت کودک

[ویکی فقه] با مراجعه به کتاب های فقهی روشن می شود که فقیهان شیعه در هر عصری کم و بیش در باره حضانت و احکام آن بحث کرده اند. لذا مسئله حضانت، پیشینه ای به دیرینه فقه دارد.
در سال های اخیر، مسئله حضانت به گونه معضلی اجتماعی درآمده و مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. پرسش ها و ابهام های نگهداری و سرپرستی کودک در فقه و حقوق، پاسخی مناسب را می طلبد. عمده ترین پرسش ها، درباره نگهداری و سرپرستی از بچه های طلاق است؛ در مواردی که پدر و مادر، جدا از هم زندگی می کنند، یا در نگهداری کودک اختلاف نظر دارند، حقّ کدام یک مقدم است؟این پرسش و امثال آن را چگونه پاسخ می دهند: برخی با ترحم به مادرانی که دل سوزانه در پیچ و خم دادگاه ها، خواستار به عهده گرفتن حضانت کودکان خود هستند، آنان را بهترین گزینه برای حضانت کودک برمی گزینند و تجدید نظر در قانون حضانت را یگانه راه حل این مشکل برمی شمرند؛ برخی با استناد به اصل تساوی مرد و زن، بر این باور تأکید دارند که اگر پدر و مادر در امر حضانت کودک اختلاف کردند، قانون کلی، که یکی از والدین را به حضانت شایسته تر بداند، راه گشا نیست و باید به صورت جزئی و خاص، تصمیم گرفت: به این صورت که در اختلافات، بررسی شود و کودک را به هر کدام از پدر و مادر که برای نگهداری فرزند شایستگی دارند واگذار کنند؛ گروهی نیز با برشمردن برخی از مواردی که کودکان حقوقشان تضییع شده و گاه در زیر شکنجه های نامادری جان باخته اند، نتیجه گرفته اند: قانون فعلی حضانت، جواب گوی مشکلات امروز خانواده ها نیست. با آن که تحقیقات از سوی محققان در این موضوع صورت گرفته، هنوز پرسش هایی مطرح است و ابهام هایی وجود دارد که میدان را برای ورود به این مسئله و پژوهش در اطراف آن خالی می کند.در این نوشته، مسئله حضانت کودک با توجه به آیات و روایات معصومان (علیه السلام) و آرای فقیهان، در سه بخش بررسی می شود: بخش نخست این نوشتار، در پی شرح و توضیح مفاهیم و کلیات است؛ در بخش دوم، اولویت و شایستگی هر یک از پدر و مادر برای نگهداری کودک، بررسی می شود؛ بخش سوم نیز به شرایط سرپرست کودک می پردازد.
معنای لغوی
بعضی از اهل سنت، مجموع دوران رشد کودک را از ابتدا تا رسیدن به رشد و بلوغ به چهار دوره تقسیم کرده و برای هر دوره نام مخصوصی قرار داده اند: دوره اوّل را که دو سال است، (رضاع)؛ دور دوّم از دو سالگی تا سنّ تمیزیعنی حدودهفت سالگی (حضانت) و از هفت سالگی تا بلوغ را (کفالت) و بعد از بلوغ را (کفایه) نامیده اند. بر اساس این تقسیم بندی، (کفالت) به معنای نگهداری و سرپرستی از کودک در دوره تمیز است. خطیب شربینی می گوید:(با رسیدن طفل به حدّ تمیز، حضانت پایان می پذیرد و از آن به بعد تا بلوغ را کفالت می گویند). در قرآن، دوره رضاع دو سال کامل برشمرده شده، (والوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین). اما به واژه کفالت، در خصوص سرپرستی کودک در دوره تمیز اشاره نشده و بلکه برای اشاره به نگهداری موسی در دوره رضاع نیز از مشتقات واژه کفالت بهره گرفته شده است. بنابراین، به نظر می رسد: واژه کفالت در اصطلاح قرآن، به معنای نگهداری و سرپرستی از کودک است، خواه در دوره تمیز باشد، یا بعد از آن. در کتب لغت نیز دلیلی بر این که واژه کفالت برای سرپرستی از کودک در دوره تمیز است، وجود ندارد. در نتیجه، برای این تقسیم بندی شاهدی از قرآن و روایات و لغت نمی توان یافت.
حضانت در فقه
...

💡 قانون شمارهٔ ۱۸۸ مصوب ۱۳۳۸ (قانون احوال شخصیه) اختیار چند همسر را بسیار سخت کرده، حضانت کودک را بعد از طلاق به مادر داده و ازدواج زیر ۱۶ سال را ممنوع کرده است. اسلام به عنوان منبعی رسمی برای قانونگذاری در ماده اول قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است. عراق دادگاه‌های اسلامی ندارد اما دادگاه‌های مدنی از فقه اسلامی برای رسیدگی به احوالات شخصیه نظیر ازدواج و طلاق استفاده می‌کنند. از سال ۱۳۷۴ عراق از شریعت اسلام برای جزای بزه‌های جنایی استفاده کرد. این قانون بنابر قانون مدنی فرانسه و تفاسیر سنی و شیعی (جعفری) از اسلام می‌باشد.

💡 عبادی در تهیه پیش‌نویس قانون «حمایت از کودکان و نوجوانان» همکاری داشت. از نتایج بازتاب گسترده این پرونده این که در دی ماه ۱۳۸۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان به تصویب رسید. در اثر تلاش‌های شیرین و دیگران، بعدها قانون حق حضانت کودکان را تا ۷ سالگی به مادر داد و بعد از ۷ سالگی در صورت تشخیص دادگاه حق حضانت به پدر داده می‌شود.