حسابرسی اعمال

[ویکی فقه] حسابرسی اعمال (قرآن). توجّه به مسئله حسابرسی در قیامت و اینکه همه اعمال و همه افراد مورد حسابرسی واقع می شوند، یکی از عوامل بیداری است.
تنها خداوند، عهده دار محاسبه اعمال بندگان:•«قال وما علمی بما کانوا یعملون ان حسابهم الا علی ربی لو تشعرون:گفت: مرا چه اطلاعی است از آنچه آنها کرده و می کنند؟حساب آنها جز بر عهده پروردگار من نیست، اگر بیندیشید.» این جمله در حقیقت پاسخ به درخواست ضمنی ثروتمندان مغرور است که از نوح خواسته بودند گروهی را از خود براند و طرد کند، تا نزد او حاضر شوند. نوح در پاسخ گفت: اگر آنها در گذشته کار خوب یا بدی کرده اند" حسابشان بر پروردگار من است اگر شما می فهمیدید" و درک و تشخیص می داشتید (إِنْ حِسابُهُمْ إِلَّا عَلی رَبِّی لَوْ تَشْعُرُونَ ).از این سخن ضمنا استفاده می شود که آنها می خواستند علاوه بر مساله تهیدستی این گروه از مؤمنان را به سوء سابقه اخلاقی و عملی متهم سازند، در حالی که معمولا فساد و آلودگی در طبقات مرفه به درجات بیشتر است، آنها هستند که همه رقم وسائل فساد در اختیار دارند و مست مقام و مالند و کمتر خدا را بنده اند! ولی نوح بی آنکه در این مساله با آنها گلاویز شود، می گوید من از آنها چیز بدی سراغ ندارم و اگر هم چنین باشد که شما می گوئید حسابشان با خدا است! آنچه وظیفه من است این است که من پر و بال خود را برای همه حق جویان بگشایم" من هرگز ایمان آورندگان را طرد نخواهم کرد" (وَ ما أَنَا بِطارِدِ الْمُؤْمِنِینَ ). 
حسابرسی در محضر الهی
ایستادن در پیشگاه خداوند، در قیامت، برای حسابرسی اعمال، از حوادث بزرگ آن روز:•«واذا کالوهم او وزنوهم یخسرون الا یظن اولـئک انهم مبعوثون لیوم عظیم یوم یقوم الناس لرب العــلمین:و چون برای آنها پیمانه یا وزن نمایند کم می گذارند. آیا آنها گمان نمی کنند که (برای حساب و کتاب) برانگیخته می شوند، در روزی بزرگ؟!روزی که همه مردم (برای محاسبه و داوری) در پیشگاه پروردگار جهانیان برمی خیزند.». خداوند متعال در این آیه با استفهام توبیخی کافران به روز حشر را مورد تهدید قرار می دهد:" آیا آنها باور ندارند که برانگیخته می شوند"؟! (أَ لا یظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ )." در روزی بزرگ" (لِیوْمٍ عَظِیمٍ ).روزی که عذاب و حساب و خبر او و هول و وحشتش همه عظیم است.روزی که مردم از قبرها برمی خیزند، و در پیشگاه رب العالمین حاضر می شوند" (یوْمَ یقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ ).یعنی اگر آنها قیامت را باور می داشتند و می دانستند حساب و کتابی در کار است، و تمام اعمال شان برای محاکمه در آن دادگاه بزرگ ثبت می شود، و هر کس به اندازه سر سوزنی کار نیک و بد کرده، نتیجه آن را در آن روز عظیم می بیند، هرگز چنین ظلم و ستم نمی کردند، و حقوق افراد را پایمال نمی ساختند.بسیاری از مفسران" یظن" را که از ماده" ظن" است در اینجا به معنی یقین می دانند، و نظیر این تعبیر در قرآن مجید وجود دارد، مانند آیه ۲۴۹ سوره بقره قالَ الَّذِینَ یظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ:" آنها که می دانستند خدا را ملاقات خواهند کرد (و به روز قیامت ایمان داشتند) گفتند چه بسیار گروه کوچکی که به فرمان خدا بر گروه عظیمی پیروز شدند" (توجه داشته باشید این آیه درباره گروهی از بنی اسرائیل است که ایمان و استقامت خود را در مراحل مختلف نشان داده بودند).شاهد گویای این سخن حدیثی است که از امیر مؤمنان امام علی ع نقل شده که در تفسیر آیه: أَ لا یظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِیوْمٍ عَظِیمٍ فرمود:" مفهومش این است: ا لیس یوقنون انهم مبعوثون؟" آیا یقین ندارند که آنها برانگیخته می شوند"؟!.و نیز از همان حضرت ع نقل شده است که فرمود:" ظن بر دو گونه است: ظن تردید، و ظن یقین، آنچه در قرآن درباره معاد آمده است ظن یقین است، و آنچه درباره دنیا آمده است ظن شک"!.این احتمال نیز از سوی جمعی داده شده است که ظن در اینجا به همان معنی معروف امروز یعنی گمان بوده باشد، اشاره به اینکه توجه به قیامت آن چنان در روح و جان انسان اثر می گذارد که حتی اگر کسی گمان به آن داشته باشد و احتمال وجود چنین روزی را بدهد باید از انجام کارهای خلاف خودداری کند، تا چه رسد به اینکه یقین داشته باشد، و این همان چیزی است که در میان دانشمندان به عنوان" دفع ضرر مظنون" یا" دفع ضرر محتمل " معروف شده است، و مفهوم این سخن آن خواهد بود که این گنهکاران بی پروا و بی باک نه تنها یقین به قیامت ندارند بلکه گمان آن را نیز ندارند.مهم این است که واژه" ظن" به گفته" راغب در مفردات در اصل اسم برای آن حالتی است که از وجود قرائنی در فکر انسان حاصل می شود اگر نشانه ها قوی باشد علم و یقین می آورد، و اگر نشانه ها ضعیف باشد از حد گمان بالاتر نمی رود.بنا بر این واژه مزبور بر خلاف آنچه امروز در میان ما معروف است مفهوم گسترده ای دارد که هم" علم" و هم" گمان" را شامل می شود، و گاه در این، و گاه در آن به کار می رود. 
هشدارهای الهی به حسابرسی
۱- هشدار الهی به حسابرسی از اعمال نجواکنندگان، در قیامت:•«... ما یکون من نجوی ثلـثة الا هو رابعهم ولا خمسة الا هو سادسهم ولا ادنی من ذلک ولا اکثر الا هو معهم این ما کانوا ثم ینبئهم بما عملوا یوم القیـمة...:آیا (به چشم دل) ندیدی که خداوند آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمین است می داند؟ هیچ نجوا و رازگویی میان سه نفر محقق نمی شود مگر اینکه او چهارمی آنهاست، و نه میان پنج نفر مگر آنکه او ششمی آنهاست، و نه کمتر از آن و نه بیشتر مگر اینکه او با آنهاست در هر کجا که باشند، سپس در روز قیامت همه را به آنچه کرده اند آگاه می سازد، حقّا که خداوند به همه چیز داناست.» ۲- هشدار خداوند به حسابرسی از اعمال تجزیه کنندگان قرآن:•«کما انزلنا علی المقتسمین الذین جعلوا القرءان عضین فوربک لنسـلنهم اجمعین عما کانوا یعملون:همان گونه که (عذاب را) بر قسمت کنندگان نازل کردیم. همانها که (در ابتدای بعثت) قرآن را چند پاره کردند (بخشی را سحر، بخشی را شعر، بخشی را داستان پیشینیان و بخشی را کلام اجنّه خواندند. و نیز بخشی را قبول و بخشی را رد کردند، اینان را به عذاب های گوناگون هلاک کردیم).پس سوگند به پروردگارت که بی تردید از همگی آنان (در روز جزا) خواهیم پرسید.از آنچه (در دنیا) به جا می آورده اند.». ۳- هشدار الهی به یهودیان، در مورد حسابرسی از اعمال آنان:•«قل ان الموت الذی تفرون منه فانه ملـقیکم ثم تردون الی عــلم الغیب والشهـدة فینبئکم بما کنتم تعملون:بگو: بی تردید آن مرگی که از آن می گریزید با شما ملاقات خواهد کرد، سپس به سوی دانای نهان و آشکار بازگردانده می شوید، پس شما را از آنچه (در دنیا) عمل می کردید آگاه خواهد نمود.». قرآن می گوید:" ای پیامبر! به آنها بگو این مرگی را که از آن فرار می کنید سرانجام با شما ملاقات خواهد کرد" (قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِی تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلاقِیکُمْ ).سپس به سوی کسی که از پنهان و آشکار با خبر است برده می شوید و شما را از آنچه انجام می دادید خبر می دهد" (ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلی عالِمِ الْغَیبِ وَ الشَّهادَةِ فَینَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ). قانون مرگ از عمومی ترین و گسترده ترین قوانین این عالم است، انبیاء بزرگ الهی و فرشتگان مقربین همه می میرند، و جز ذات پاک خداوند در این جهان باقی نمی ماند،" کُلُّ مَنْ عَلَیها فانٍ وَ یبْقی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ ".هم مرگ از قوانین مسلم این عالم است، و هم حضور در دادگاه عدل خدا و حسابرسی اعمال و هم خداوند از تمام اعمال بندگان دقیقا آگاه است.بنا بر این تنها راه برای پایان دادن به این وحشت، پاک سازی اعمال، و شستشوی دل از آلودگی گناه می باشد که هر کس حسابش پاک است از محاسبه اش چه باک است؟