معنی و اصل لغوی
واژه «أَثْخَنَ / اِثْخَان» ریشه‌ای عربی دارد که به‌معنای «غلیظ کردن، افزون ساختن، کثرت و شدت» است؛ در معاجم عربی به صورت‌هایی چون «اثخن فی العدوّ» به‌معنای «زیاد کشتن دشمن» یا «غلبه و تسلط بسیار» آمده است. این ریشه در لسان‌العرب و معاجم معاصر به معنای «کثرت، سختی یا غلظت» نیز تفسیر شده است.
کاربرد قرآنی و پیوند با آیه
عبارت «حَتّی إِذَا أَثْخَنتُمُوهُم» در آیه ۴ سوره «محمد» (۴۷:۴) آمده و در تفسیرهای کلاسیک چنین خوانده شده که در جریان مبارزه نظامی «تا آن‌جا که دشمن را سرکوب/غلبه کنید یا کثرت کشته در میان آن‌ها پدید آید» به ضرب و جرح ادامه دهید، و سپس اسیران را به بند ببندید؛ یعنی «اثخان» در این آیه دلالت بر شدت غلبه و کثرتِ کشته‌شدگان یا تسلط کامل در میدان جنگ دارد. تفاسیر مشهور این آیه — از جمله تفسیر ابن‌کثیر — همین معنا را آورده‌اند.
مفهوم کلی و تذکر کاربردی
به‌طور خلاصه «اثخان فی الأرض» در اصطلاح به «پوشاندن زمین از روی کثرت کشته‌ها» یا «غلبه کامل بر دشمن در میدان» دلالت دارد؛ در متون فارسی هم به‌صورت ضرب‌المثل «از کشته پشته ساختن» بیان شده است. هم‌چنین مفسران و فقیهان بر لزوم رعایت «سندی و موضوعی» آیه تأکید دارند: این عبارت مربوط به شرایط جنگی معین و قواعد جهاد آن زمان است و تفسیر یا تعمیم خارج از زمینه قرآنی و تاریخی نیازمند دقت و توجه به قواعد فقهی و اخلاقی است.
