روح

روح. ( ع اِ ) جان. ج، اَرْواح. مؤنث نیز می باشد. ( از منتهی الارب ) ( از آنندراج ). جان. ( غیاث ) ( ترجمان علامه تهذیب عادل ) ( دهار ). نفس. ( منتهی الارب ). آنچه مایه زندگی نفسهاست. ( از اقرب الموارد ). روان. بوعلی سینا گوید: [ خداوند ] مردم را از گرد آمدن سه چیز آفرید، یکی تن که او را به تازی بدن و جسد خوانند و دیگری جان که او را روح خوانند و سیوم روان که او رانفس خوانند. ( رساله نبض ابوعلی سینا ): 
درم سایه و روح دانایی است 
درم گرد کن تا توانایی است.ابوشکور.ای باده خدایت به من ارزانی دارد
کز تست همه راحت روح و بدن من.منوچهری.هر زمان روح تو لختی از بدن کمتر کند
گویی اندر روح تو منضم همی گردد بدن.منوچهری.خواهی پادشاهی و خواهی جز پادشاهی هر کسی را نفسی است و آن را روح گویند سخت بزرگ و پرمایه. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 100 ). پاک باد روحش در بقا و فنا... ( تاریخ بیهقی ایضاً ص 309 ). چه برای امام مرحوم القادر بالله - که خدای از وی راضی باد و پاک گرداند روحش را - ستاره ای بود رخشنده. ( تاریخ بیهقی ایضاً ص 310 ).
از روح شریف عز ارواحی 
گرچه به تن از جهان اجسامی.ناصرخسرو.دانی که جز اینجای هست جایش 
روحی که مجرد شده ست از اندام.ناصرخسرو.به چار نفس و سه روح و دو صحن و یک فطرت 
به یک رقیب و دو فرع و سه نوع و چار اسباب.خاقانی.زآن سلاسل آخشیجان یافت روح 
زآن جلاجل اختران بست آسمان.خاقانی.کی ماندم جنابت دنیا که روح را
گر یوسف است دلوکش عصمت من است.خاقانی.کوفته شد سینه مجروح من 
هیچ نماند از من و از روح من.نظامی.عطار روح بود و سنایی دو چشم او
ما از پی سنایی و عطار آمدیم.مولوی.چاک خواهم زدن این دلق ریایی چه کنم 
روح را صحبت ناجنس عذابی است الیم.حافظ.- بیروح؛ بیجان و مرده.
- پاک روح؛ پاکروان. پاکدل. پاک جان: و آن پاک روح را بود از عملهای نیکو وخلقهای پسندیده آنچه بلند سازد درجه او را در میان امامان صالح. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 310 ).
- روحاً؛ از حیث روح: فلانی روحاًکسل است.
- سبکروح؛ کنایه از مردم بی تکلف و خندان و شکفته و ظریف است. ( از آنندراج ):

[ویکی فقه] روح آفریده ای از عالم غیب است که از آن در بابهایی نظیر طهارت، صلات، تجارت، صید و ذباحه و دیات سخن گفته اند.
روح پدیده ای از عالم بالا و غیب است که حیات بخش پدیده های عالم ماده و پایین (دنیا) می باشد.
روح در قرآن
برای روشن شدن مطلب، در این مقاله به دو بحث به صورت خلاصه پرداخته می شود:۱. معنی روح و کاربردهای آن در قرآن۲. معنی «از امر خدا بودن روح»الف) معنی روح و کاربرد های آن در قرآن: روح از نظر لغت به معنی «نفس» و «دویدن» است بعضی تصریح کرده اند، که روح و ریح (باد) از یک معنی گرفته شده است، و اگر روح انسانی که گوهر مستقل مجردی است به این نام نامیده شده بدان جهت است که از نظر تحرک و حیات آفرینی، و ناپیدا بودن همچون نفس و باد است اما موارد استعمال آن در قرآن متعدد است که به برخی از آنها اشاره می شود:۱. روح مقدسی که پیامبران را در انجام رسالتشان یاری و تقویت می کرده. ۲. نیروی معنوی که مؤمنان را یاری و تقویت می کند «ایدهم بروح منه» ۳. فرشته مخصوص وحی. ۴. فرشته بزرگی از فرشتگان و یا مخلوقی برتر. ۵. وحی آسمانی. ۶. روح انسانی «ونفخت فیه من روحی» همین روح عظیمی است که ما را از حیوانات جدا می سازد و برترین شرف، است و تمام قدرت و فعالیت ما از آن سرچشمه می گیرد، و به کمک آن اسرار علوم را می شکافیم، و به اعماق موجودات راه می یابیم. ب: معنی از امر خدا بودن روح: خداوند در قرآن در چهار مورد با تعبیرات مختلف فرموده «که روح از امر خداست» که متن کامل یکی از آیات چنین است «و یسئلونک عن الروح قل الروح من امر ربی و ما اوتیتم من العلم الا قلیلا» از تو درباره «روح» سؤال می کنند، بگو: روح از فرمان پروردگار من است، و جز اندکی از دانش به شما داده نشده است؟ اکنون از دو طریق، به بررسی آیه مذکور و مانند آن می پردازیم:
← دیدگاه روایات
شرط نجاست مردار خروج روح از تمامی بدن است و اگر از بعض بدن خارج شود، بدن نجس نمی گردد. البته در اینکه بدن انسان به مجرد خروج روح از آن نجس می شود یا پس از سرد شدن، اختلاف است. اعضای بی جان مردار حیوان غیر نجس العین و نیز انسان میت مانند مو و ناخن نجس نمی باشد. آنچه از بدن انسان یا حیوان با مرگ نجس می شود، درصورت قطع و جدا شدن از بدن انسان یا حیوان زنده نیز نجس است. جنینی که قبل از دمیده شدن روح در آن سقط شود نجس است. همچنین است جوجه درون تخم؛ هرچند برخی در نجاست آنها اشکال کرده و احتیاط واجب را در اجتناب از آنها دانسته اند. مستحب است محتضری را که سخت جان می دهد در صورتی که اذیت نشود به مکانی که نماز می گزارده انتقال دهند. جنینی که قبل از دمیده شدن روح در آن سقط شده است بدون غسل و کفن در پارچه ای پیچیده و دفن می شود؛ امّا اگر روح در آن دمیده شده باشد، غسل داده می شود. در اینکه تکفین نیز واجب است یا تنها در پارچه ای پیچیده، دفن می گردد، اختلاف است؛ لیکن نماز بر او خوانده نمی شود. 
[ویکی اهل البیت] «رُوح» به معنی جان، روان، خود، مایه یا زبده هر چیز است. جمع آن ارواح و مؤنث است.
ابوعلی سینا گوید: خداوند مردم را از گرد آمدن سه چیز آفرید: یکی تن که او را به عربی بدن یا جسد خوانند و دیگری جان که او را «روح» خوانند و سوم روان که او را «نفس» خوانند.
آری در زبان فارسی چنانکه ابن سینا گفت هر یک از این دو را نامی است که یکی را جان و دیگری را روان نامند، ولی در عربی تنها «روح» است که نخستین را روح حیوانی گویند و دوم را روح انسانی یا نفس ناطقه خوانند وآن همان است که هر کس آن را «من» یا «خودم» تعبیر می کند وآن خود انسان است و روح حیوانی که حیات حیوانی بدان است از متعلقات واز لوازم بقاء او در این نشأه می باشد، مانند بدن واعضاء آن.
و این روح به فنای جسد فانی نگردد وآن جوهر است نه عرض و اهل تحقیق براینند که نحوه تعلق آن به بدن به گونه جزئیت و حلول نباشد، بلکه نحوه تعلق آن به صورت تدبیر و تصرف است، یعنی همراه جسد است که آن را اداره می کند و در آن تصرف می نماید و اکثر متکلمین امامیه مانند شیخ مفید و بنی نوبخت و محقق طوسی و علامه و از اشاعره مانند راغب اصفهانی وابوحامد غزالی بر این عقیده اند.
جرجانی در «تعریفات» خود گفته: «الروح الانسانی هی اللطیفة العالمه المدرکة من الانسان، الراکبة علی الروح الحیوانی، نازل من عالم الامر، تعجز العقول عن ادراک کنهه، و تلک الروح قد تکون مجردة و قد تکون منطبقة فی البدن» (روان آدمی همان نفس ناطقه داننده یابنده ای است که بر روح حیوانی سوار و از جهان «امر» فرود آمده است، خردها از درک حقیقت آن ناتوان می باشند، وآن، گاه مجرد بوده و گاه با بدن همراه باشد.
[ویکی الکتاب] معنی رُّوحَ: چیزی که مایه حیات و زندگی است، البته حیاتی که ملاک شعور و اراده باشد (در عبارتهایی نظیر "ینزل الملائکه بالروح من امره علی من یشاء من عباده " منظور موجودی غیر از ملائکه است که واسطه نزول برخی فیوضات الهی بر انبیاء و پیامبران است)
معنی رَّوْحِ: نفس - نفس خوش (هر جا استعمال شود کنایه است از راحتی، که ضد تعب و خستگی است، و وجه این کنایه این است که شدت و بیچارگی و بسته شدن راه نجات در نظر انسان نوعی اختناق و خفگی تصور میشود، همچنانکه مقابل آن یعنی نجات یافتن به فراخنای فرج و پیروزی و عافیت...
معنی یَتَوَفَّاکُم: جان شما را می گیرد -روح شما را میگیرد (ازمصدر توفی به معنای رساندن حق به صاحب آن است، البته رساندن بطور کامل و چون به هنگام قبض روح نیز روح که در اصل همه چیز انسان محسوب می شود گرفته می شود، این کلمه به کار گرفته می شود )
معنی یُتَوَفَّوْنَ: میرانده می شوند- به تمام وکمال قبض روح می شوند (ازمصدر توفی به معنای رساندن حق به صاحب آن است، البته رساندن بطور کامل و چون به هنگام قبض روح نیز روح که در اصل همه چیز انسان محسوب می شود گرفته می شود، این کلمه به کار گرفته می شود )
معنی تَتَوَفَّاهُمُ: جان آن ها را می گیرد -روحشان را می گیرد(ازمصدر توفی به معنای رساندن حق به صاحب آن است، البته رساندن بطور کامل و چون به هنگام قبض روح نیز روح که در اصل همه چیز انسان محسوب می شود گرفته می شود، این کلمه به کار گرفته می شود )
معنی یَتَوَفَّاهُنَّ: جان آن زنان را می گیرد(ازمصدر توفی به معنای رساندن حق به صاحب آن است، البته رساندن بطور کامل و چون به هنگام قبض روح نیز روح که در اصل همه چیز انسان محسوب می شود گرفته می شود، این کلمه به کار گرفته می شود )
معنی یَتَوَفَّوْنَهُمْ: آنان را بمیرانند - جان آنها را بستانند(ازمصدر توفی به معنای رساندن حق به صاحب آن است، البته رساندن بطور کامل و چون به هنگام قبض روح نیز روح که در اصل همه چیز انسان محسوب می شود گرفته می شود، این کلمه به کار گرفته می شود )
معنی یُتَوَفَّیٰ: میرانده می شود(ازمصدر توفی به معنای رساندن حق به صاحب آن است، البته رساندن بطور کامل و چون به هنگام قبض روح نیز روح که در اصل همه چیز انسان محسوب می شود گرفته می شود، این کلمه به کار گرفته می شود )
معنی یَتَوَفَّی: می میراند (ازمصدر توفی به معنای رساندن حق به صاحب آن است، البته رساندن بطور کامل و چون به هنگام قبض روح نیز روح که در اصل همه چیز انسان محسوب می شود گرفته می شود، این کلمه به کار گرفته می شود )
معنی رُوحَنَا: روح ما (منظور از روح یا چیزی که مایه حیات و زندگی است، البته حیاتی که ملاک شعور و اراده باشد و یا در عبارتهایی نظیر "ینزل الملائکه بالروح من امره علی من یشاء من عباده " منظور موجودی غیر از ملائکه است که واسطه نزول برخی فیوضات الهی بر انبیاء و پیامبر...
معنی رُّوحِهِ: روح او (منظور از روح یا چیزی که مایه حیات و زندگی است، البته حیاتی که ملاک شعور و اراده باشد و یا در عبارتهایی نظیر "ینزل الملائکه بالروح من امره علی من یشاء من عباده " منظور موجودی غیر از ملائکه است که واسطه نزول برخی فیوضات الهی بر انبیاء و پیامبر...
تکرار در قرآن: ۵۷(بار)
[ویکی فقه] روح (علم کلام). متکلمان روح را، در برخی از کاربردهایش در قرآن، مترادف با نفس می دانند، به معنای چیزی که سبب حیات است. و برخی از متکلمان قدیم روح را غیر از نفس می دانستند.
بیشتر متکلمان نیز میان نفس و روح تفکیکی قائل نمی شوند و هریک را به جای دیگری و در یک معنای واحد به کار می برند. 
تفاوت میان روح و نفس
با وجود این، از میان قدما جعفر بن حرب، ابوالهُذَیل علّاف و قاضی باقلانی روح را غیر از نفس می دانستند. از متأخران نیز غزالی و فخررازی برای هریک از دو اصطلاح روح و نفس، دو معنا ذکر کرده اند که در آن ها گاه روح و نفس مغایرند و گاه مترادف. خواجه نصیرالدین طوسی تفاوت نهادن میان نفس و روح را به فلاسفه نسبت داده است. نفس، بنابر قول فلاسفه، جوهری بسیط و مجرد است که به بدن تعلق گرفته و روح، جسمی مرکّب از بخار و دُخانی است که از خون محصور در رگ ها برآمده است. 
روح و نفس از دیدگاه متکلمان متقدم
متکلمان متقدم، از معتزله و اشاعره و شیعه، به نفس و روح فصل مستقلی اختصاص نداده اند. آنان آرای خود را در باب روح در ذیل بحث از حیات و ارتباط یا عدم ارتباط آن با روح و نیز در بحث از حقیقت انسان و تعیین آن چیزی که از آن به «أنا» یا «من» تعبیر می شود، مطرح کرده اند. 
[ویکی فقه] روح (قرآن). یکی از اسامی و صفات قرآن، روح (قرآن) است.
« روح » به معنای نفس، روان و جوهر مجرد مقابل جسم است. «روح» به معنای نفس ناطقه انسانی ورای جسم و جسمانی و فوق طبیعت مادی است و به قول شیخ الرئیس، روح بخاری را جان گویند و نفس ناطقه را روان گویند. روح بخاری، مادی و روح انسانی (نفس ناطقه) مجرد است. قرآن مجموعا ۲۱ بار کلمه روح را در معانی فرشته، فرشته مخصوص، روح و روان، شریعت و دین و قرآن به کار برده است.
نمونه قرآنی
«روح» در آیات ذیل با اندکی بحث و تامل به معنای قرآن است:۱. (وکذلک اوحینا الیک روحا من امرنا ما کنت تدری ما الکتاب ولا الایمان ولکن جعلناه نورا نهدی به من نشاء من عبادنا…). مفسران درباره منظور از «روح» در آیه بر دو قول اتفاق کرده اند:الف) قول غالب که می گویند منظور از روح، قرآن است که مایه حیات دل ها و زندگی جان ها است.راغب می گوید: قرآن در (وکذلک اوحینا الیک روحا…) «روح»، نامیده شده است؛ زیرا قرآن سبب حیات اخروی است.ب) منظور از روح، « روح القدس » یا فرشته ای است که حتی از جبرئیل و میکائیل برتر بوده و همواره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلّم را همراهی و یاری می کرده است.۲. (ینزل الملآئکة بالروح من امره علی من یشاء من عباده). ظاهرا منظور از روح در این آیه «قرآن»، « وحی » و « نبوت » است که مایه حیات و زندگی انسان ها به شمار می آیند.