تواضع

تواضع. [ ت َ ض ُ ] ( ع مص ) وضیع شدن. ( زوزنی از یادداشت بخط مرحوم دهخدا ). فروتنی نمودن. ( زوزنی ) ( غیاث اللغات ). فروتنی کردن. ( منتهی الارب ) ( دهار ) ( آنندراج ) ( ناظم الاطباء ). نرم گردنی و خواری نمودن. ( منتهی الارب ) ( ناظم الاطباء ). خود را فرونهادن. ( غیاث اللغات ). فروتنی. ( زمخشری ) ( یادداشت بخط مرحوم دهخدا ). نرمی. نرمی کردن. افتادگی. شکسته نفسی. خفض جناح. ( یادداشت ایضاً ). خضوع و فروتنی و فرمانبرداری. ( ناظم الاطباء ). تذلل و تخاشع. ضد تکبر. ( اقرب الموارد ). آنست که خود را از کسانی که در جاه ازو نازلتر باشند مزیتی ننهد.

[ویکی شیعه] تواضع، به معنای فروتنی، از فضائل اخلاقی است که در قرآن و حدیث و متون اخلاقی و عرفانی بر آن تأکید شده است. این واژه در اخلاق دینی مسلمانان جایگاهی ویژه دارد که آن را از حد صرف فضیلتی ممدوح فرا تر می برد. متون دینی سرشار از نمونه های اخلاقی تواضع است و بسیاری از بزرگان دین، به این صفت ستوده شده اند.
همانگونه که تواضع در برابر پدر و مادر، مؤمنان و معلم و شاگرد توصیه شده، از تواضع نسبت به برخی افراد از جمله متکبران و کافران نهی شده است. همچنین، تواضع فقیر در برابر غنی به سبب ثروتش، ناپسند شمرده شده است.
امام صادق (ع): إِنَّ فِی السَّماءِ مَلَکَینِ مُوَکَّلَینِ بِالعِبادِ، فَمَن تَواضَعَ لِلّهِ رَفَعاهُ وَمَن تَکَبَّرَ وَضَعاهُ (ترجمه: در آسمان دو فرشته بر بندگان گماشته شده اند پس هر کس برای خدا تواضع کند، او را بالا برند و هر کس تکبر ورزد او را پَست گردانند.)
[ویکی اهل البیت] کلید واژه: فروتنی، احترام به نفس، تکبر، تواضع، خودپسندی
تواضع به معنای فروتنی و ضد آن تکبر و خودپسندی است. در قرآن و روایات تواضع یکی از صفات و نشانهای بارز انسانهای مؤمن شمرده شده است که باعث تعالی و بالا رفتن مقامات او می گردد.
ریشه تواضع «وضع» است؛ در اصل به معنی فرونهادن استو به معنای خویش را کوچک نشان دادن، خود را خوار کردن(تذلل) آمده است.ضد آن رفع و بلندی استو در مقابل«تکبر» به معنای خود را بزرگ دانستن است. تواضع حد وسط تکبّر و تذلیل است. مرحوم نراقی در تعریف تواضع می­گوید: تواضع عبارت است از شکسته نفسی که نگذارد آدمی خود را بالاتر از دیگری ببیند و لازمه آن کردار و گفتاری است که دلالت بر تعظیم دیگران و اکرام ایشان می­کند. خفض جناح، اخباتو اذلة به معنای تواضع و فروتنی آمده استو تعبیر به فروتنی در فارسی همین معنا را می­رساند.
واژه تواضع در قرآن مجید نیامده است ولی خداوند، با تعبیرهای لطیف دیگری مردمان را به این فضیلت فرا خوانده است. «بال و پر خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می کنند بگستر! »
تعبیر خفض جناح در آیه کنایه از تواضع است به این گونه که پرندگان به هنگامی که می خواهند نسبت به جوجه های خود اظهار محبت کنند آنها را زیر بال و پر خود می گیرند. همچنین خداوند درباره تواضع واحترام نسبت به والدین، با همین واژه(خفض جناح) خطاب می­فرماید: «بالهای تواضع خویش را از محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر! »
در آیه دیگر در توصیف بندگان شایسته خداوند چنین می­خوانیم: «بندگان(خاص خداوند)رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی تکبّر بر زمین راه می روند و هنگامی که جاهلان آنها را مخاطب سازند(و سخنان نابخردانه گویند)، به آنها سلام می گویند(و با بی اعتنایی و بزرگواری می گذرند)»
امام صادق علیه السلام: کمال عقل درسه چیز است: تواضع و فروتنی برای خدا، یقین نیکو داشتن و سکوت نمودن، مگر در جایی که خیر (در سخن گقتن) باشد. (مستدرک الوسائل، ج11، ص296)
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: همانا از نشانه های تواضع این است که، شخص در جایی از مجلس، که در شأن او نیست، بنشیند و سلام کند با هرکس که برخورد می کند، و بحث و جدال را ترک کند، هرچند حق با او باشد و دوست نداشته باشد در کارهای خیر و تقوا، مورد ستایش و تعریف قرار گیرد. (مستدرک الوسائل، ج11، ص300)