کولی

کولی (Gypsy)
عید پاک کولی ها در رومانی
(یا: غربتی) دسته های کوچندۀ پراکنده در سراسر جهان، با منشأ هندی. برخی برآنند که ممکن است خاستگاه کولی ها مصر بوده باشد و واژۀ «جیپسی» شکل تغییریافته ای از واژۀ Egyptian (مصری) است. زبان کولی ها، که چندین گویش متفاوت دارد، به شاخۀ هندی خانوادۀ هندواروپایی تعلق دارد. کولی ها خود را «رُم» می نامند، که به معنی «مرد» (و مؤنث آن رُمنی) است و از دیرباز به مهارت در موسیقی، صنعتگری های گوناگون، پیش گویی و اسب سواری شهرت داشتند. به کولی ها در طول تاریخ بسیار ظلم شده است و هنوز هم بسیاری از مردم آن ها را خلاف کار می دانند. بسیار تلاش شده است تا این مردمانِ همیشه مسافر به اسکان یافتن و ایجاد اردوگاه های رسمی و فراهم آوردن امکانات آموزشی تشویق شوند. کولی ها امروزه فقط در روسیه گروه قومی مستقل شناخته شده اند و حق دارند که از شیوۀ زندگی سنتی خود پیروی کنند. کولی ها احتمالاً از اخلاف آهنگران هندی غیرمسلمان بوده اند. از قرن ۱۰م، و شاید حتی از اوایل قرن ۶ م، آن ها آهنگران و مسگران دوره گردی بودند که اجناسشان را در کشورهای مختلف می فروختند. در اوایل قرن ۱۴م به اروپا آمدند و در شبه جزیرۀ بالکان مستقر شدند و احتمال می رود که پیش از ۱۳۲۶م در کورفو به سر می برده اند. در قرن ۱۵م در بسیاری از کشورهای شمال دانوب مستقر بودند. در فاصلۀ ۱۴۱۴م تا ۱۴۲۲م به آلمان، سوئیس و ایتالیا و در ۱۴۲۷م به پاریس رسیدند. در ۱۴۲۳م دومین موج مهاجرت از مجارستان به راه افتاد. در فاصلۀ میان ۱۴۳۸م و ۱۵۱۲ تعداد بسیار بیشتری از آن ها به آلمان، ایتالیا و فرانسه وارد شدند. ورود کولی ها به انگلستان و اسکاتلند احتمالاً در حدود ۱۵۰۰ بوده است. به نظر می رسد که با یورش ترک ها به شرق اروپا، کولی ها از این منطقه رانده شده باشند. ترک ها به سرزمین های یونان، صربستان و بلغارستان نیز حمله و آن ها را تصرّف کردند و برخی از کولی ها تا مدتی همچنان زیرسلطۀ ترک ها در یونان باقی ماندند. گفته می شود که کولی ها در قرن ۱۵م، در حالی که بزرگان و شهسوارانشان گاه در مهمانخانه اتراق می کردند، در اردوگاه به سر می بردند. برخی از آن ها سوار بر اسب سفر می کردند، بعضی پیاده به دنبالشان راه می پیمودند و زنان و کودکان نیز در ارابه ها سفر می کردند. ابتدا در شهرهای قرون وسطاییِ اروپا با استقبال خوبی، اگر نه با آغوش باز، رو به رو شدند، زیرا آهنگر، بندزن، بازرگان، صنعتگر، بازیگر، موسیقی دان و فال گیر و رمال و کف بین بودند و خدمات خود را عرضه می کردند. برخی از آن ها امان نامه هایی از امپراتوری مقدس روم، سیگیسموند، دریافت کردند که در آن ها زایران مسیحی معرفی شده بودند. اما رهبران اروپا اندک زمانی بعد آن ها را خطری برای جوامع خود پنداشتند. در ۱۵۶۰ برطبق حکم دولت اورلئان به همۀ بوهمی ها یا مصری ها دستور داده شد که این سرزمین را ترک کنند وگرنه اعدام خواهند شد. چندین حکم مشابه نیز در سایر کشورهای اروپایی صادر شد و بسیاری از کولی ها به این ترتیب اعدام شدند. در مجارستان و آلمان کولی ها را تا اواخر قرن ۱۸ به صُلابه می کشیدند و شکنجه می دادند. در بعضی از مناطق بالکان تا قرن ۱۹ آن ها را به بردگی می فروختند. در ۱۷۸۲ در مجارستان ۴۵ کولی را به جرم آدم خواری به دار آویختند، با شمشیر به قتل رساندند یا چهار شقه کردند. از ابتدای قرن ۱۷، غالباً تهمت بچه دزدی به آنان وارد کرده اند. کولی ها بارها از کشوری به کشوری دیگر تبعید شده اند، مثلاً از اسکاتلند به باربادوس و سایر مهاجرنشین های امریکایی (۱۶۶۵ـ ۱۷۱۵) و در ۱۸۰۲ از منطقۀ باسک به شمال افریقا. در جنگ جهانی دوم، آلمان نازی تلاش کرد که کولی ها را کلاً ازمیان ببرد. در قرن ۱۸ تعصب برضد کولی ها در اکثر کشورها کاهش یافت، اما اجازۀ ورود به جامعه فقط به شرطی به آن ها داده می شد که شیوۀ زندگی کوچندۀ خود را کنار بگذارند. اما آن ها حاضر به چنین کاری نبودند زیرا دقیقاً همین شیوۀ زیست بود که به زندگی آن ها معنی می داد. کاهش فضای زیستی، تصویب قوانین مربوط به شکار، قوانین بهداشتی و قوانین داخلی علیه برپاکردن اردوگاه، و خصومت پی گیرانه با آن ها مقاومت دربرابر اسکان یابی را دایماً مشکل تر کرده است. مطالعات دربارۀ زبان رومنی نشان دهندۀ مسیر مهاجرت آن ها و نحوۀ ریشه گرفتن آن ها از بخش شمال غربی هند است. زبان کولی ها به بعضی از زبان های رایج در هند، همچون هندوستانی، مرتبط است؛ اما همۀ کشورهایی که کولی ها از آن ها گذشته اند بر مجموع واژگانشان افزوده اند؛ به ویژه زبان های یونانی و اسلوونی. شاید خالص ترین و قدیمی ترین شکل زبان کولی ها را بتوان در ویلز و ترکیه یافت. اما در اکثر کشورهای دیگر زبان کولی ها به سرعت روبه تخریب است. شکل این تخریب عمدتاً در دستور زبان بوده است، هرچند این زبان با پذیرفتن واژه های بیگانه از لحاظ واژگان مایه و غنای بیشتری یافته است.