یک ماده خوراکی جامد با فرمول شیمیایی C12H22O11 است که به طور کلی به تمامی مواد شیرین اطلاق می‌شود. این ماده شامل گلوکز، فروکتوز و گالاکتوز است و در بسیاری از گیاهان، میوه‌ها و محصولات لبنی یافت می‌شود. تقریباً ۸۰٪ از آن تولید شده در جهان از نیشکر و بقیه از چغندر قند به دست می‌آید. برزیل به تنهایی حدود نیمی از تولید شکر جهانی را به خود اختصاص داده است. با افزایش مصرف آت در اواخر قرن بیستم، پژوهشگران به بررسی تأثیرات رژیم غذایی غنی از این ماده افزوده بر سلامت انسان پرداختند. مصرف بیش از حد آن می‌تواند منجر به چاقی، دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان و پوسیدگی دندان شود. سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۵ توصیه کرد که بزرگسالان و کودکان باید مصرف آن ها را به کمتر از ۱۰٪ از کل انرژی دریافتی خود کاهش دهند و همچنین به کاهش این میزان به کمتر از ۵٪ تشویق کرده است. نیشکر گیاهی است که بومی مناطق جنوب شرق آسیا و جنوب آمریکا به شمار می‌رود. در دوران باستان، این ماده در شبه قاره هند وجود داشت، اما در آن زمان به طور گسترده و با قیمت مناسب در دسترس نبود. به همین دلیل، عسل به عنوان شیرین‌کننده اصلی در بسیاری از نقاط جهان مورد استفاده قرار می‌گرفت. تحقیقات نشان می‌دهند که برای نخستین بار در هند مورد استفاده قرار گرفته است. در سال ۵۱۰ قبل از میلاد، امپراتور پارس‌ها به نام داریوش با هدف گسترش قلمرو خود به هند سفر کرد و پس از فتح این سرزمین با گیاهی آشنا شد که امروزه به نیشکر معروف است. داریوش متوجه شد که این گیاه دارای موادی است که شیرینی خاصی دارند و تا آن زمان، عسل به عنوان تنها شیرین‌کننده در اکثر کشورها استفاده می‌شد. به تدریج، افرادی که متوجه خاصیت شیرین‌کنندگی شدند، افزایش یافتند.
شکر
لغت نامه دهخدا
شکر. [ ش َ ک َ / ش َک ْ ک َ ] ( اِ ) سکَّر. عسل القصب. سقخارن. معرب آن سُکَّر و فرانسه آن سوکر. با شکر از یک اصل است، و گاهی در نظم به تشدید کاف آید. و در تداول عموم به کسر «ش » است. ابوالشفاء. ( یادداشت مؤلف ). عصیر بسیار شیرینی که از بعضی نباتات مانند نیشکر و چغندر استخراج میکنند و از آن قند و نبات و شربت و حلوا میسازند. ( ناظم الاطباء ). عصاره نباتی است مثل نی و بی تجویف که بعد از طبخ منعقد گردد، و آنرا برحسب مراتب نامهاست، مثلاً هرگاه بی تصفیه باشد سکر احمر نامند و ترجمه آن بفارسی شکر سرخ بود و چون بار دیگر طبخ داده و صاف کرده در ظرفی ریزند که دُرد او جدا گردد سلیمانی خوانند و چون طبخ دیگر داده در قالب صنوبری ریزند فانیز گویند و اگر در طبخ ثالث مبالغه نموده باشند ابلوج و قند مکرّر نام باشدو هرگاه در قالب مستطیلی متساوی الطرفین ریزند مسمی گردد به قلم، و چون طبخ دیگر داده در شیشه ریزند موسم شود به نبات قرازی، و چون با آب طبخ داده با کفچه ٔبسیار بر هم زنند تا منعقد گردد و به ریسمان کشند به فانیز خزایی و سنجری تسمیه کنند و اکثر قسم صلب قند مکرر را مخصوص این قسم دانسته اند. و ناب و تر از صفات اوست و با لفظ نوشیدن و خاییدن و خوردن و شکستن و بستن مستعمل. ( آنندراج ). چیزی باشد که قند و نبات و چیزهای دیگر از آن سازند. ( برهان ). زراعت نیشکر درقدیم در سیستان و سلیمانیه مرسوم بوده است. عصیر شیرینی که از چغندرقند یا نیشکر گیرند و از آن قند و نبات و انواع شیرینی سازند و برای شیرین کردن چای و مواد دیگر بکار برند.
فرهنگ معین
( ~. ) پسوندی که معنای شکار کننده و نابود کننده می دهد، مانند: دشمن شکر.
(شُ ) [ ع. ] ۱ - (مص ل. ) سپاسگزاری کردن. ۲ - (اِمص. ) سپاسگزاری. ۳ - (اِ. ) سپاس.
فرهنگ عمید
۱. = شکردن
۲. شکرنده (در ترکیب با کلمۀ دیگر ): دشمن شکر.
۱. مادۀ بلوری، سفید، و شیرینی که از چغندر قند یا نیشکر گرفته می شود و برای ساختن قند و نبات یا شیرین کردن بعضی خوراکی ها و آشامیدنی ها به کار می رود.
۲. (صفت ) [مجاز] خوشایند، مطبوع (در ترکیب با کلمۀ دیگر ): شکرخواب.
فرهنگ فارسی
( اسم ) ۱ - شکار. ۲ - ( اسم ) در ترکیبات به معنی شکار کننده و صید کننده و شکنده آید: دشمن شکر.
جمع شکیر
فرهنگ اسم ها
معنی: ماده بلوری شیرین و سفیدرنگ، زیبارو، نام معشوقه اصفهانی خسروپرویز پادشاه ساسانی در منظومه خسرو و شیرین
دانشنامه آزاد فارسی
کربوهیدراتی شیرین، بلوری و حل شدنی. منابع عمدۀ آن ساقۀ نیشکر و چغندرقند است. ساکاروز قندی دی ساکارید است و هر مولکول آن از دو واحد قند ساده (مونوساکارید)، یعنی گلوکُز و فروکتوز، تشکیل می شود. به آسانی هضم می شود و از منابع اصلی انرژی بدن است. شکر در آشپزی و صنایع غذایی به منزلۀ شیرین کننده، و در غلظت بالا به منزلۀ مادۀ نگه دارنده مصرف می شود. مصرف بیش از حد آن از علل پوسیدگی دندان و چاقی است. در بریتانیا، کاربرد ساکاروز در ترکیبات غذای کودک ممنوع است. شکر از قرن ۸م در اروپا شناخته و مصرف شده است. منبع اصلی ساکاروز نیشکر مناطق گرمسیری (ساکاروم اُفیسیناروم) است که دوسوم شکر جهان از آن حاصل می شود. در مناطق معتدل، ساکاروز را از چغندرقند (بتا وولگاریس) به دست می آورند. از شیرۀ درخت افرا، ذرت خوشه ای، و درخت خرما نیز کمی شکر به دست می آید. از طریق عمل آوری بلورهای شکرخام، که از حرارت دادن شیرۀ نیشکر حاصل می شوند، شکر قهوه ای (خام)، شکر سرخ، و شکر زرد تولید می شود. اگر این شکرها را تصفیه و از صافی های خاص عبوردهند شکر سفید، ازجمله شکر دانه درشت، شکر دانه ریز، و خاکه قند به دست می آید. شربت حاصل از شکر خام ملاس نام دارد. با عمل آوری این ماده، گلدن سیروپ (شربت طلایی) یا شهد، و با تخمیر ملاس، نوشیدنی الکلی رُم به دست می آید. ملاس حاصل از شیرۀ چغندر قند تلخ تر از آن است که انسان آن را مصرف کند. پسماند لیفی نیشکر باگاس نام دارد و در تولید کاغذ، خوراک دام، و سوخت کاربرد دارد. دانشمندان نوع جدیدی از نیشکر را پرورش داده اند که دارای شکر کمتر و قابلیت سوخت بهتر است. از مجموع حدود ۹میلیون هکتار کشت چغندرقند در اروپا، روسیه، اوکراین، گرجستان، بلاروس، و ارمنستان، و ۱۳میلیون هکتار نیشکر در کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری سالانه ۱۰۰میلیون تن شکر خام تولید می شود. معمولاً سالانه در هر هکتار نیشکر بیش از بیست تن، و در هر هکتار چغندرقند، حداکثر هفت تن شکر به دست می آید. از میان ۱۰۰ کشور تولیدکنندۀ نیشکر، هندوستان و برزیل به ترتیب، با ۳ و ۲.۵میلیون هکتار زمین زیر کشت بزرگ ترین کشورها تولیدکننده محسوب می شوند. برای بسیاری از کشورها، مثل باربادوس و جزیره موریس، تولید شکر بخشی حیاتی از اقتصاد ملی است. با این همه، یارانه هایی که اتحادیۀ اروپا به تولیدگان اروپایی چغندرقند می دهد، بر بازارهای جهانی و درآمد حاصل از صادرات بسیاری از کشورهای تولیدکنندۀ شکر در جهان سوم تأثیر گذاشته است.
