هرات به عنوان یکی از مسائل کلیدی در سیاست داخلی ایران به شمار می‌رفت و در تاریخ سیاسی ایران و جهان، موضوع هرات و افغانستان به وضوح تحت تأثیر سیاست‌های انگلیس در شرق شکل گرفته است. نظام دفاعی انگلیسی‌ها در هند به وضوح مشخص بود. آن‌ها قصد داشتند تمامی مسیرهای اصلی و فرعی که دنیای خارج را به سرزمین هند متصل می‌کرد، به عنوان بخشی از حریم دفاعی خود در نظر بگیرند. برای دستیابی به این هدف، هر چه این مناطق از نظر توسعه اجتماعی و زیرساختی عقب‌افتاده‌تر و دسترسی به آن‌ها دشوارتر بود، امنیت بیشتری برای دولت انگلیس فراهم می‌کرد و در نتیجه، بهره‌برداری از ثروت‌های هند بهبود می‌یافت. از سوی دیگر، هرات و مرزهای شمال شرقی به عنوان قلمرو حاکمان قاجار نیز یکی از مسائل مهم در سیاست داخلی ایران محسوب می‌شد. پادشاهان قاجار از همان ابتدا به دنبال تسخیر این منطقه و تقویت پایه‌های قدرت خود در افغانستان بودند، اما همواره با طغیان و سرکشی حکام محلی آن منطقه مواجه می‌شدند. پس از تلاش‌های ناموفق آقا محمدخان برای تصرف هرات، به دلیل حمله روس‌ها به قفقاز، فتحعلی شاه و فرزندانش، به ویژه عباس میرزا ولیعهد، در سال ۱۲۳۹ هجری قمری به این موضوع پرداختند.
هرات
لغت نامه دهخدا
هرات. [ هَِ ] ( ص ) نیک بخت و نام بخت نیک. ( ناظم الاطباء ) ( اشتینگاس ).
هرات. [ هََ ] ( اِخ ) دهی است به پارس. ( منتهی الارب ). از توابع یزد محسوب میشود. حد شمالی آن رباطات، شرقی شهربابک، جنوبی خاک نیریز و غربی بوانات فارس است. مرکز بلوک تاج آباد و مجموعاً شامل 7 قریه است و 891 تن سکنه دارد. ( از جغرافیای سیاسی کیهان ).
هرات. [ هََ ] ( اِخ ) شهری است به خراسان. ( منتهی الارب ). هرات از اقلیم چهارم است. طولش از جزایرخالدات «صدک » و عرض از خط استوا «لدک ». آن را امیری، هرات نام از توابع جهان پهلوان نریمان ساخت. اسکندر رومی بعد از خرابی تجدید عمارتش کرد. دور باروش 9 هزار گام است و هوایی در غایت نیکویی و درستی دارد، و پیوسته در تابستان شمال وزد و در خوشی آن گفته اند:اگر در سرزمینی خاک اصفهان و باد هرات و آب خوارزم گرد آیند مرگ در آنجا بسیار کم است. آب هرات از نهرچه هری رود است. باغستانش بسیار است و هجده پاره دیه است متصل بدان شهر. از میوه هایش انگور فخری و خربزه ٔنیکوست. و مردم آنجا سلاح ورز و جنگی و عیارپیشه باشند و در آنجا قلعه ای محکم است و آن را شمیرم خوانند. بر دوفرسنگی شهر بر کوه آتشخانه ای بوده است که آن راارشک گفته اند. و این زمان قلعه امکلجه میگویند و مابین آتشکده و شهر، کنیسه نصاری بوده است. از مزار کبار اولیا و علما تربت شیخ عبداﷲ انصاری معروف به پیر هری و خواجه محمدابوالولید و امام فخر رازی در آن شهر است. در این شهر در حین حکومت ملکان غور دوازده هزار دکان آبادان بوده و ششهزار حمام و کاروانسرا وطاحونه و سیصدوپنجاه ونه مدرسه و خانقاه و آتش خانه وچهارصدوچهل وچهارهزار خانه مردم نشین بوده است. ( از نزهةالقلوب حمداﷲ مستوفی چ لیدن صص 151 - 152 ). این شهر تا زمان حکومت قاجاریه جزو شهرهای ایران بود و در اواخر دوره فتحعلیشاه افغانستان آن را تصاحب کرد.
فرهنگ فارسی
نیک بخت و نام بخت نیک
ویکی واژه
جملاتی از کلمه هرات
خالد ز کلکت این غزل دلگشا که ریخت جز در خور بلاغت پیر هرات نیست
پیر هرات گوید او با جوینده خود همراه است دست او گرفته در طلب خود می تازاند.
موجش به عراق چون گهر کرد نثار جامی به هرات ازان گهر چیده هزار
