ماهیت

ماهیت یکی از مفاهیم بنیادی در فلسفه است که به بررسی ویژگی‌ها و جوهرهٔ اشیاء و پدیده‌ها می‌پردازد. در طول تاریخ، فلاسفه مختلفی نظیر ارسطو، دکارت و هایدگر به تحلیل این مسئله پرداخته‌اند. ارسطو بر این باور بود که اصل هر چیز به ویژگی‌های اساسی آن بستگی دارد که آن چیز را از دیگر اشیاء متمایز می‌کند. به عبارت دیگر، دانستن این اصل به ما کمک می‌کند تا درک کنیم که یک چیز چه چیزی است و چه ویژگی‌هایی دارد.

در فلسفهٔ مدرن، مفهوم ماهیت به چالش کشیده شده است. برخی فلاسفه معتقدند که اصلیت یک پدیده ممکن است به شرایط و زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی آن وابسته باشد. این دیدگاه به ما یادآوری می‌کند که ماهیت نمی‌تواند به سادگی به ویژگی‌های ذاتی محدود شود، بلکه باید به تأثیرات خارجی نیز توجه کرد.

به عنوان مثال، انسان به عنوان موجودی اجتماعی و فرهنگی، تحت تأثیر محیط و تجارب فردی قرار دارد. این نکته نشان می‌دهد که ماهیت نه تنها به ویژگی‌های ذاتی بلکه به تعاملات و روابط انسانی نیز وابسته است. در نهایت، بررسی این مفهوم به ما کمک می‌کند تا به درک عمیق‌تری از وجود و واقعیت برسیم و به سؤالات بنیادی دربارهٔ زندگی و هستی پاسخ دهیم.

تصویر معنی ماهیت

لغت نامه دهخدا

ماهیت. [ هی ی َ ] ( ع اِ مرکب ) به معنی حقیقت چیزی مستعمل است. بدان که این مصدر جعلی است تراشیده اهل منطق و حکمت. معنی لفظی لفظ ماهیت چیست این شدن باشد مرکب از ماء موصوله و «هی » ضمیر مؤنث واحدو یاء مشدد علامت جعل و تاء مصدری، مگر یاء لفظ «هی »به جهت اجتماع یأات حذف شده است. ( غیاث ) ( آنندراج ). حقیقت و طبیعت و نهاد و ذات و جوهر. ( ناظم الاطباء ). چیستی. ماهیت چیزی، حقیقت آن. ج، ماهیات. ( یادداشت به خط مرحوم دهخدا ). کلمه ماهیت در اصل ماهویت بوده است «یاء» آن «یاء» نسبت و «تاء» آن «تاء» مصدریه است «واو» قلب به یاء و «یاء» در «یاء» ادغام شده است و هاء آن مکسور گردیده است. و بعضی گویند ماهیت مشتق از «ماهو» است. و گفته شده است که مرکب از «ما» استفهامیه و «یاء» نسبت و «تاء» مصدریه است و همزه زائد بعد از الف تبدیل به هاء شده است و گاه به جای ماهیت «مائیت » گفته شده است. ( فرهنگ علوم عقلی جعفر سجادی ). || ( اصطلاح فلسفی ) مقابل وجود. ( یادداشت به خط مرحوم دهخدا ). ماهیت چیز، «چه چیزی » او باشد و آن تفحص باشد از جنس چیز. چنانکه کسی گوید درخت به مثل و کسی بپرسد که درخت چه باشد؟ این از او جستن باشد از جنس درخت و جوابش آن باشد که درخت جسمی باشد افزاینده و مرخاک وآب را به صورت دیگر کننده. ( ناصرخسرو، یادداشت ایضاً ). ماهیت نزد حکما عبارت از پرسش به «ماهو» است و چیزی است که در پاسخ سؤال «ما» حقیقیه گفته می شود که پرسش از گوهر اشیاء است و بنابراین اطلاق بر حقیقت شی می گردد و آنچه شیئیت شی بدان است ماهیت می گویند.ماهیت هم بر حقیقت کلی و هم بر حقیقت جزئی اطلاق شده است. قطب الدین در درةالتاج جمله سوم از فن دوم ص 10 آرد: هر چیزی را حقیقتی هست که آن چیز به آن حقیقت آن چیز است و آن به حقیقت مغایر ماعدای او باشد خواه لازم باشد خواه مفارق و مثال آن انسانیت است مثلاً چه انسانیت از آن روی انسانیت است که در مفهوم او نشود وجود و عدم و وحدت و کثرت و عموم و خصوص الی غیر ذلک من الاعتبارات چه اگر وجود خارجی مثلاً در مفهوم او داخل بودی، انسانیتی که در ذهن تنها موجود بودی انسانیت نبودی و اگر عدم در او داخل بودی انسانیت موجود در خارج انسانیت نبودی بلکه انسانیت از آن روی که انسانیت است. - انتهی. پیروان اصالت وجود گویند آنچه متحقق در خارج است وجود است و ماهیات اعتباری هستند و بالعکس. ( فرهنگ علوم عقلی سجادی، ص 513 ):

فرهنگ معین

(یَّ ) [ ع. ] (اِ. ) حقیقت و نهاد و ذات چیزی.

فرهنگ عمید

حقیقت، طبیعت، نهاد، سرشت.

فرهنگ فارسی

حقیقت وطبیعت ونهادوسرشت چیزی
( اسم ) چیستی حقیقت ذات جمع: ماهیات. توضیح چیزیست که در جواب ما ی حقیقیه ( چیست ) گفته شود و پرسش از گوهر اشیائ است و بنابر این بر حقیقت شئ و آنچه شیئیت شی. بدان است اطلاق میگردد: حد درست آن بود که دلیلی کند بر ماهیت چیز و لیمت او... یاماهیت بسیط ( بسیطه ). ماهیتی که از امور متخالف ترکیب نیافته باشد. قطب الدین گوید: ماهیت اگر ملتئم نباشد از اموری که متخالف باشند بحقیقت آنرا ماهیت بسیطه خوانند و الامرکبه. یا ماهیت بشرط شئ. ماهیت مخلوط. یا ماهیت مجرد ( مجرده ). ماهیت من حیث هی و لا بشرط است و آنرا ماهیت مرسله هم نامند. یا ماهیت مخلوط ( مخلوطه ). همان ماهیت بشرط شئ است که عبارت از ماهیت بلحاظ وجود و عوارض و حالات وجودی است. یاماهیت من حیث هی. عبارت از ماهیت باعتبار نفس و ذات خود است بدون لحاظ وجود خارجی یا ذهنی و بدون لحاظ عوارض وو حالات او مانند کثرت و وحدت و غیره.
حقیقت چیزی

دانشنامه آزاد فارسی

ماهیَّت
(در لغت به معنی چیستی) در اصطلاح فلسفه دو کاربرد اصلی دارد: ۱. به معنای خاص. واژۀ ماهیت به قولی برگرفته از «مائیت» و به روایتی از «ماهویت» است که در هر دو تقدیر، نشان دهندۀ حقیقت شیء است و پاسخ از «مای حقیقیه» یا پرسش از حقیقت شیء است؛ چنان که بپرسند: «انسان چیست؟» پاسخ آن است که: «حیوان ناطق» و حیوان ناطق، ماهیت یا چیستی انسان است. ۲. به معنای عام، در مقابل وجود. هر شیئی در تحلیل ذهنی به وجود و ماهیت تقسیم می شود و در جهان ذهن وجود آن عارض بر ماهیتش است، و چون برخی از ماهیات در خارج معدوم و ممتنع الوجودند اعتبار وجود در آن ها غیر از ماهیت است، مانند قضیۀ: «سیمرغ موجود نیست». یکی از مباحث مهم دربارۀ ماهیت به معنای خاص، اقسام اعتبارات آن است. هر ماهیت در اعتبار عقلانی سه گونه است: لابشرط، بشرط لا و بشرط شیء. هرگاه ماهیت به طور مطلق و بدون تقید به امری لحاظ شود، «لابشرط مقسمی» است و هرگاه مقید به قید اطلاق باشد، «لابشرط قسمی»؛ هرگاه ماهیت به خودی خود و جدا از دیگر ماهیات اعتبار شود، «بشرط لا» است و هرگاه در شیء خاصی لحاظ شود، ماهیت «بشرط شیء» یا «ماهیت مخلوطه» یا «ماهیت مقیده» است. مثلاً، با مسامحه ای عقلانی، هرگاه استخر آبی و کوزه ای که در آن آب است، لحاظ شود، ماهیت آب، اعم از آن که در استخر یا در کوزه است، «ماهیت لابشرط مقسمی» است؛ آب به اعتبار آن که غیر از حقیقت کوزه یا استخر است، «ماهیت بشرط لا»، و به این اعتبار که مقیّد به کوزه یا استخر شده، «ماهیت بشرط شیء» است. معمولاً سه اصطلاح ماهیت و ذات و حقیقت به یک معنا به کار می رود اما گاه، اندک تفاوت میان ماهیت با ذات و حقیقت هست و آن چنان است که ماهیت، اعم از ذات و حقیقت است؛ زیرا ماهیت هم موجود را دربرمی گیرد، هم معدوم را، در حالی که ذات و حقیقت چنین نیستند و به شرط وجود خارجی بر ماهیت اطلاق می شوند، چنین است که می توان از «ماهیت عنقا» و نه از ذات و حقیقت عنقا، سخن گفت.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] ماهیت به معنای حقیقت شیء، یا پاسخ سؤال از چیستی شیء می باشد.
کلمه ماهیت، در اصل «ماهویت» بوده که «یا»ی آن نسبت و «تا»ی آن مصدریه است. «واو» آن بدل به «یا» و «یا» در «یا» ادغام و «ها» مکسور گردیده است.برخی نیز گفته اند:ماهیت از «ما هو» است. و نیز گفته اند:ماهیت، مرکب از «ما»ی استفهامیه و «یا»ی نسبت و «تای» مصدریه است و همزه زاید بعد از الف به «ها» تبدیل شده است، چنان که برخی اوقات به جای ماهیت «مائیت» گفته می شود.
تعریف ماهیت
ماهیت یا چیستی، آن است که در جواب «ما هو؟» (آن چیست؟) گفته می شود (الماهیة ما یقال فی جواب ما هو)، مثلاً وقتی متحرکی را از دور می بینیم و درست تشخیص نمی دهیم، می پرسیم:«آن چیست که حرکت می کند؟»، کسی که دید و بینایی قوی دارد، می گوید:«آهو است» و ماهیت آن را بیان می کند. «ما»یی که از ماهیت سؤال می کند، «ما»ی حقیقیه است نه «ما»ی شارحه. در فلسفه، طرفداران نظریه اصالت وجود، ماهیت را حد وجود و امری اعتباری می دانند.ماهیت به معنای دیگری هم به کار می رود و آن «ما به الشیء هو هو» است؛ یعنی آن چه حقیقت شیء را تشکیل می دهد.ماهیت به این معنا بر وجود هم قابل اطلاق است، ولی ماهیت به معنای اول در مقابل وجود است.
اعتبارات سه گانه ماهیت
برای ماهیت سه اعتبار لحاظ شده است:۱. ماهیت به شرط شیء؛ مثل: عتق رقبه به شرط مؤمنه بودن که به آن «ماهیت مخلوط» هم می گویند،۲. ماهیت به شرط لا؛ مثل:شکسته بودن نماز مسافر به شرط عدم عصیان؛۳. ماهیت لابشرط؛ مثل لابشرط بودن وجوب نماز برای انسان آزاد، که به این قسم لابشرط قسمی و ماهیت مجرد و مطلق هم گفته می شود.به اعتبار دیگر، ماهیت به ماهیت بسیطه و ماهیت مرکبه تقسیم می شود.

ویکی واژه

حقیقت و نهاد و ذات چیزی.

جملاتی از کلمه ماهیت

بر اوج حسن روی تو ماهی بود تمام ماهیت جمال تو اینست والسلام

باغ و دریات در نشیب و فراز مرغ و ماهیت در یسار و یمین

خورشید قدم برآمد از اوج شهود ماهیت هر یکی جدا باز نمود

صورت ماهیت رویش نمی‌بیند کسی هر کسی با خویشتن نقشی مصور می‌کند

قلب ماهیت اشیاء اگر امر دهد درد درمان شود و زهر کند تریاکی

هیچ موجود نیست غیر وجود فرض ماهیت از چه خواهد بود؟

عشق کان ماهیت عالم بود حسن او را آینه آدم بود

در فلسفه، ماهیت به بررسی وجود و ویژگی‌های بنیادی اشیاء و پدیده‌ها می‌پردازد و سؤالاتی از قبیل این چیز چیست؟ و چه ویژگی‌هایی دارد؟ را مورد بررسی قرار می‌دهد.