استفهام انکاری

[ویکی فقه] پرسش به قصد نفی مطلب مورد سؤال را استفهام انکاری گویند.
«استفهام انکاری» از انواع استفهام مجازی است. در این نوع استفهام، مقصود سؤال کننده، نفی چیزی است که پس از ادات استفهام قرار می گیرد؛ لذا گاهی همراه «الا» می آید؛ مانند:۱. (... فهل یهلک الا القوم الفاسقون)؛ «پس آیا جز مردم نافرمان هلاکت خواهند یافت». بسیاری از اوقات استفهام، همراه تکذیب است، و آن در ماضی به معنای «لم یکن» و در مضارع به معنای «لایکون» است؛ مانند: (افاصفاکم ربکم بالبنین...)؛ «آیا (پنداشتید که) پروردگارتان شما را به (داشتن) پسران اختصاص داده»؛ یعنی «لم یفعل ذلک؛ این کار را نکرده است».۲. (... انلزمکموها وانتم لها کارهون)؛ «آیا ما (باید) شما را در حالی که بدان اکراه دارید به آن وادار کنیم»؛ یعنی «لا نفعل ذلک؛ این کار را نمی کنیم». 
[ویکی فقه] استفهام انکاری (ابهام زدایی). استفهام انکاری ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • استفهام انکاری (علوم قرآنی)، یکی از آرایه های ادبی به کار رفته در قرآن کریم به معنای پرسش به قصد نفی مطلب مورد سؤال• استفهام انکاری (علم بدیع)، یکی از اصطلاحات بکار رفته در ادبیات فارسی، به معنای سؤال کردن توأم با تکذیب و انکار.
[ویکی فقه] استفهام انکاری (علم بدیع). یکی از اصطلاحات بکار رفته در ادبیات فارسی، استفهام بوده که در لغت یعنی طلب فهم، طلب دانستن، سوال کردن و پرسیدن؛ و استفهام انکاری یعنی سؤال کردنی که جواب آن قرین با تکذیب و انکار باشد. استفهام انکاری از مباحثی است که در علم معانی، از آن سخن می رود.
در قسمت جملات پرسشی، هنگامی که از اغراض سوال کردن در حیطه شعر و ادبیات سخن می رود، یکی از مباحث طرح شده، استفهام انکاری است. همانطوری که زبانِ شعر با زبان سخن معمولی متفاوت است، خواست و غرض گویندۀ یک کلام ادبی نیز ممکن است با گویندۀ یک سخن معمولی متفاوت باشد. بر این اساس، اگر شاعری کلامش را به صورت پرسش و سؤال می آورد، الزاماً قصد او دریافت جواب نیست، بلکه به نیت های مختلف ادبی این کار را می کند، از جمله، ایجادِ شگفتی، توبیخ و تنبیه، یا غیره.
ویژگی استفهام انکاری
در این شیوه پرسش، لذت ادبی و ذوق هنری مخاطب بیشتر است تا اینکه جملۀ صورت خبری منفی آورده شود؛ و از سویی نوعی اعجاب و مبالغه در انکار و تکذیب گزاره مورد نظر شاعر را نیز در پی دارد.استفهام انکاری در مناقب العارفین افلاکی بالاست و از مختصات سبکی آن کتاب محسوب می شود.
جواب استفهام انکاری
در استفهام انکاری جواب سؤال منفی است، به عبارتی شاعر یک جمله خبری منفی را به صورت پرسشی می آورد و غرض او تکذیب و انکار است.۱) به عنوان مثال این شعر حافظ:شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین حایل •••• کجا دانند حالِ ما سبکباران ساحل ها؟مقصود شاعر این بوده که حال ما را سبکباران ساحل ها به هیچ وجه نمی فهمند، این جملۀ خبری منفی را در قالب پرسش آورده و به دنبال تکذیب سؤال است.۲) یا این شعر سعدی:تو کز سرای طبیعت نمی روی بیرون •••• کجا به کوی حقیقت گذر توانی کرد؟یعنی: معلوم است که گذر نمی کنی، اصلاً و ابداً. جوابی که معمولاً در ذهن مخاطب برای این گونه سوال شعری شکل می گیرد، این است که: نه، چطور ممکن است؟ چنین چیزی امکان ندارد.سیاهِ زندگی هرگز شود سفید به آب؟ •••• سپید رومی هرگز شود سیاه به دود؟ (سعدی) 
احمدنژاد، کامل، معانی و بیان، تهران، زوّار، ۱۳۸۲، چاپ اوّل، ص۱۰۸.
[ویکی فقه] استفهام انکاری (علوم قرآنی). پرسش به قصد نفی مطلب مورد سؤال را استفهام انکاری گویند.
«استفهام انکاری» از انواع استفهام مجازی است. در این نوع استفهام، مقصود سؤال کننده، نفی چیزی است که پس از ادات استفهام قرار می گیرد؛ لذا گاهی همراه «الا» می آید؛ مانند:۱. (... فهل یهلک الا القوم الفاسقون)؛ «پس آیا جز مردم نافرمان هلاکت خواهند یافت». 
سوره احقاف/۴۶، آیه۳۵. 
۱. ↑ سوره احقاف/۴۶، آیه۳۵. 
فرهنگ نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «استفهام انکاری».