تأثیر تثقیل در زبان و ادبیات عربی بهعنوان یک مصدر ثلاثی مزید، بر سه مفهوم اصلی دلالت دارد. نخستین معنای آن، سنگین و گران گردانیدن چیزی است؛ چنانکه در متونی چون سندبادنامه به کار رفته و بر تشدید و تعمیق یک امر مانند مجادله اشاره دارد. در مفهوم دوم، تثقیل بهصورت مجازی برای گرانبار کردن فرد یا چیزی به کار میرود و بیانگر تحمیل بار مسئولیت یا دشواری است. سومین کاربرد آن، در حوزهی صرف و آواشناسی زبان عربی قرار میگیرد و به مشدد ساختن حرف یعنی اضافه کردن شدّ اطلاق میشود.
در متون تخصصی نظیر کشاف اصطلاحات الفنون، علاوه بر تشدید، گاه بر حرکت ضمّ نیز دلالت دارد. برای نمونه، در شرح فتح الباری بر صحیح بخاری، تثقیل در برابر تخفیف که ساکن بودن را میرساند بهکار رفته و مقصود از آن، همان حرکت ضمّ است. این گسترهی معنایی، نشاندهندهی ظرافت و انعطاف این اصطلاح در کاربردهای گوناگون زبانی، ادبی و فنی است. بنابراین، تثقیل در حوزههای مختلف از ادبیات و نقد گرفته تا دستور و علوم قرائت حضوری پررنگ دارد. این واژه هم برای بیان سنگینی مادی و هم برای اشاره به سنگینی معنوی یا آوایی اعم از تشدید یا ضمّ بهکار میرود. چنین تنوع کاربردی، بر غنای زبان عربی و دقت آن در انتقال مفاهیم دقیق تأکید میکند.
