دانشنامه اسلامی
معظم له، در ربیع الاول سال ۱۲۷۶ هـ. ق در روستای «گازر» (از توابع قائن) در خانواده ای اصیل و با سابقه علمی دیده به جهان گشود و پس از طی دوران کودکی، ادبیات و علوم بلاغت را نزد والد بزرگوارش شیخ محمدحسن قائنی فرا گرفت.
تحصیلات
مرحوم بیرجندی، ۱۲ ساله بود که به سوی قائن حرکت کرد و در مدرسه جعفریه ساکن شد. و نزد برادرش حاج ملا محمدعلی و اساتید دیگر (همچون سید ابوطالب قائنی) ادبیات و معانی و بیان را تکمیل نمود. در همین زمان واقعه ای رخ داد که مسیر زندگی علمی وی را دگرگون ساخت: روزی مرحوم خانلرخان اعتصام الملک (که برای تعدیل مالیات قائنات و سیستان از طرف دولت مامور شده بود) به مدرسه جعفریه رفت و از فضلا و طلاب مدرسه پرسش هایی نمود و جماعت فضلا از پاسخگویی عاجز شدند. در این میان تنها مرحوم شیخ محمدباقر (با کمی سن) از عهده جواب برآمد و پاسخ های کافی و شافی داد که نظر خانلرخان را به سوی خود جلب کرد و لذا ایشان را به مشهد مقدس اعزام نمود.
هجرت به مشهد مقدس
علامه بیرجندی در سن ۱۴ سالگی به مدرسه میرزا جعفر رفت و در مدت چند سال، برخی از کتب فقهی و اصولی (معالم، القوانین و شرح لمعه) را نزد میرزا هدایت الله مدرس ابهری و کتاب های شیخ انصاری (رسائل و مکاسب) را نزد شاگردان شیخ فرا گرفت که برخی از آنان عبارتند از: حاج سید عبد الصمد شوشتری که نزد شیخ انصاری از مطول تا آخرین کتاب های فقهی و اصولی را تا واپسین روزهای زندگی شیخ خوانده بود. شیخ محمدتقی بجنوردیشیخ علی یزدیعلامه سیدمرتضی یزدی قائنی حکمت و فلسفه را نزد میرزا علی رضا مدرس سبزواری و علوم تجدید و قرائت را در محضر ملاعلی مزینانی آموخت. وی در این مدرسه در کمال اعزاز و احترام بود و حجره مرحوم شیخ الرئیس قاجار را بدو داده بودند و به توصیه اعتصام الملک، رکن الدوله، فرمانروای خراسان، و میرزا سعیدخان، متولی آستان قدس، کمال احترام را بدو می کردند. استاد وی، میرزا هدایت الله ابهری بارها گفته بود: من درس را تنها برای ایشان می گویم، زیرا که شیخ بهایی در عالم رؤیا سفارش او را به من فرموده است و گفت: او در آینده به مقاماتی عالی خواهد رسید.
هجرت به نجف
...
