دانشنامه اسلامی
کتاب در پنج جلد تنظیم شده و مشتمل بر مقدمه ای مفصل به قلم محقق است. متن کتاب بر اساس حروف الفبا، البته تنها در حرف نخست، مرتب شده و معرفی افراد از حرف «باء» آغاز شده و جلد پنجم این مجموعه به فهرست ها اختصاص یافته است.
پس از شیوع آفت تحریف و تصحیف در بین مسلمین، حافظان حدیث نبوی به نگارش کتاب هایی تحت عنوان «التصحیف و التحریف» و نیز «المؤتلف و المختلف» پرداختند تا ساحت مقدس قرآن کریم و احادیث شریف نبوی را از تحریف و تصحیف مصون نگاه دارند. هرچند خود قرآن امکان راهیابی هرگونه تحریفی را به ساحت قدسی خود، نفی نموده است، اما حدیث شریف نبوی هیچ گاه از آفت تحریف و تصحیف مصون نبوده است.
محقق در مقدمه کتاب پس از ارائه توضیحی درباره «تصحیف و تحریف» و نیز «المؤتلف و المختلف»، به تفاوت این دو با یکدیگر پرداخته و درباره ارتباط فن «المؤتلف و المختلف» با «تحریف و تصحیف» سخن می گوید. به گفته وی فن «موتلف و مختلف»، ارتباط تنگاتنگی با «تصحیف و تحریف» که به بررسی تغییرات به وجودآمده در آیات شریفه قرآن کریم یا احادیث نبوی (به جهت عدم دقت افراد در ضبط صحیح کلمات، چه در ناحیه نقطه گذاری و چه در ناحیه شکل کلمات) می پردازد، دارد.
«المؤتلف و المختلف» به مجموعه آثاری اطلاق می شود که در آنها به معرفی آن دسته از راویان حدیث که اسامی و یا انساب و کنیه های آنان با یکدیگر از جهاتی شباهت دارد و همین شباهت سبب بروز اشتباهاتی در علم رجال شده، می پردازد.
[ویکی نور] المؤتلف و المختلف (ازدى). المؤتلف و المختلف، اثر عبدالغنى بن سعید ازدى (متوفای 409ق)، به زبان عربی و در دو جلد تنظیم شده است. این اثر را قیس عبداسماعیل تمیمى و مثنى محمد حمید شمرى، تصحیح کرده و تعلیقاتی را بر آن افزوده اند و دکتر بشار عواد معروف بر آن نظارت کرده است.
نام کامل کتاب عبارت است از: «المؤتلف و المختلف فی أسماء نقلة الحدیث و أسماء آبائهم و أجدادهم»؛ همان طور که از نام این کتاب پیداست تأکید نویسنده بر شناسایی اسامی راویان است و هدفش تفکیک بین اسامی شبیه به هم و پیشگیری از اشتباه در نسبت روایی و سلسله روایتگران.
این کتاب از مقدمه مصحح و متن اصلی (شامل: جلد اول: الف - سین و جلد دوم: شین - یاء) تشکیل شده است. در این کتاب، تعداد 2210 شخصیت شناسانده شده است.
مصححان برای تصحیح و تحقیق اثر حاضر از تعداد قابل توجهی (154 کتاب) از منابع معتبر به زبان عربی بهره برده اند.
مصححان بعد از توضیحی درباره شرح حال و منزلت علمی نویسنده، روش او را در کتاب حاضر معرفی کرده و همچنین روش خودشان را در تصحیح، شرح داده اند.
نویسنده، متأسفانه مقدمه ننوشته و با ذکر این روایت کوتاه از ابوعمران موسى بن عیسى حنیفی که گفته: «سمعت أباإسحاق النّجیرمی إبراهیم بن عبداللّه یقول: أولى الأشیاء بالضّبط أسماء النّاس لأنّه شیء لا یدخله القیاس و لا قبله شیء یدلّ علیه و لا بعده شیء یدلّ علیه» ؛ «شنیدم ابواسحاق نجیرمی ابراهیم بن عبدالله می گفت: سزاوارترین چیزها برای ثبت و ضبط کردن عبارت است از اسامی مردم؛ چون چیزی است که قیاس بردار نیست و نه قبلش چیزی هست که بر آن دلالت کند و نه بعدش»، وارد بحث اصلی شده است.
