دانشنامه اسلامی
ابن فحام اهل سامرا بود و عمرش را در همان جا به پایان رسانید و خاندان او از جمله عمویش عمر بن یحیی در آن جا سابقه علمی داشته اند. وی عامل مهم انتقال قرائت و حدیث مشایخ سامرا، به آیندگان بود. ولادت او احتمالاً در نیمه نخست سده ۴ق بوده است ، زیرا قدیم ترین استماعات او در ۳۳۸ق از عمر بن احمد حبال و در حدود همین سال از محمد بن عمرو رزّاز (د ۳۳۹ق ) بوده و از ابراهیم ابن عبدالصمد هاشمی اهل سامرا (د ۳۲۵ق ) با واسطه روایت کرده است . بنابراین سند طوسی درباره روایت مستقیم ابن فحام از حسن بن علی بن متوکل (د ۲۹۱ق ) ظاهراً افتادگی دارد، چه لازمه آن تولد ابن فحام در حدود ۲۸۰ق است که دور از واقع به نظر می رسد. وفات ابن فحام را خطیب و به تبع او ذهبی در ۴۰۸ق گفته اند، اما ابن جزری آن را در ۳۴۰ق گفته است که نمی تواند صحیح باشد و به نظر می رسد منشأ خطای او خلط بین ابن فحام و استادش حبال بوده است . همچنین گفته طوسی درباره استماع ابن فحام از محمد بن هاشم عباسی قابل تأمل است .
مشایخ ابن فحام
ابن فحام گذشته از بهره گیری از مشایخ سامرا، از اوان جوانی به بغداد نیز می آمده و از مشایخ آنجا استفاده می کرده است ؛ چنانکه استماع او از اسماعیل بن محمد صفار پیش از ۳۴۱ق انجام گرفته است . از دیگر مشایخ ابن فحام می توان ابوبکر محمد بن حسن نقاش ، ابوبکر ابن مقسم و بکّار بن احمد را در قرائت ، و عمویش عمر بن یحیی ، محمد بن احمد بن عبیدالله منصوری و محمد بن فرخان دوری را در حدیث نام برد.
شاگردان و راویان ابن فحام
از شاگردان و راویان او نیز می توان به نصر بن عبدالعزیز فارسی ، علی بن محمد بن فارس خیاط و ابوعلی غلام هراس در قرائت ، و ابوجعفر طوسی ، احمد بن علی نجاشی و ابوسعد سمّان رازی اشاره کرد.
مذهب ابن فحام
...
