دانشنامه اسلامی
ابن عَبّاد، ابوعبدالله محمد بن ابراهیم نفزی حمیری رُندی (۷۳۳-۷۹۲ق /۱۳۳۳-۱۳۹۰م )، فقیه ، خطیب و از مشاهیر صوفیه اندلس بودند. محل تولد وی در شهر رُنده به دنیا آمد. استاد قرائت ابن عباد قرائت را نزد پدرش که مردی خطیب و دانشمند بود فراگرفت استاد علم لغت و علم لغت را نزد دایی خود قاضی عبدالله فریسی آموخت حفظ قرآن و در ۷ سالگی قرآن را از برداشت . اساتید دیگر در رنده در مجلس درس علی بن ابی الحسن رندی نیز حاضر می شد. سپس برای تکمیل تحصیلات خود به مغرب رفت و در تلمسان و فاس نزد استادانی چون ابوعبدالله تلمسانی ، ابوعبدالله مقّری ، ابومحمد عبدالنور عمرانی ، ابوعبدالله آبلی و ابوعمران موسی عبدوسی و دیگران علم لغت ، فقه ، اصول ، کلام و فلسفه فراگرفت . ملاقات با ابن عاشر صوفی ابن عبّاد پس از تحصیل علوم ظاهری به علوم باطنی روی آورد و برای ملاقات صوفی مشهور ابن عاشر ، ابوالعباس (ه م ) به سلا مهاجرت کرد و چندین سال در خدمت او به سر برد و از بزرگان اصحاب و از برگزیدگان شاگردان او شد، چنانکه ابن عاشر او را بر دیگر اصحاب خویش مقدم می داشت و آنان را به پیروی و بهره مند شدن از او امر می کرد و درباره او می گفت که ابن عبّاد به تنهایی یک امّت است . مصاحبت با ابومروان عبدالملک صوفی ابن عبّاد پس از وفات ابن عاشر، برای ملاقات ابومروان عبدالملک صوفی به طنجه رفت و از مصاحبت او بهره فراوان برد و از او اجازه عام دریافت . زندگی زاهدانه وی هرگز ازدواج نکرد و کنیزی نیز اختیار ننمود. بیشترین بهره او از دنیا بوی خوش و بخور بود. کارهایش را خود انجام می داد، لباسش در خانه وصله دار بود، اما وقتی که از خانه خارج می شد، روی آن لباسی سبز یا سفید می پوشید. خصلتهای معنوی درباره خصلتهای معنوی او گفته اند که در عبودیت و برائت از حول و قوّه غیر خالق و عدم توجه به مدح و ذم ّ مردم و اعراض از خلق و ذکر حق و سکون و زهد و صلاح ممتاز بود. طریقه ابن عباد در تصوف طریقه او در تصوف طریقه شاذلیّه بود و ظاهراً این طریقه را از استاد خویش ، ابن عاشر، گرفته بود. اشعار ابن عباد بر دیوار مسجد قرویین ابوسعید سلوی بر روی دیوار مسجد قرویین ۳ بیت شعر به خط ابن عبّاد دیده بود که مضامین عاشقانه داشت . هنگامی که ابوسعید این ابیات را به سبب مضامین تغزّلی آن ها با اظهار تردید برای ابوالقاسم صیرفی نقل کرد، صیرفی یادآور شد که این اشعار درباره مهدی قائم سروده شده است . شاگردان در میان شاگردان برجسته ابن عباد می توان یحیی سرّاج ، ابوعبدالله ابن سکاک ، لسان الدین ابن خطیب و خطیب بن قنفذ را نام برد. امام و خطیب مسجد قرویین ابن عباد پس از ملاقات با ابومروان عبدالملک صوفی به فاس رفت و در آن جا امام و خطیب مسجد قرویین شد، وفات و پس از ۱۵ سال وعظ و ارشاد وفات یافت و در محلی به نام کدیة البراطل در باب الفتوح به خاک سپرده شد، اما یحیی سراج گفته است که ابن عباد در فاس نزدیک باب المسدود معروف به حمراء مدفون گشته است . به گفته مقری سلطان ابوالعباس احمد بن ابی سالم و مردم دو شهر جدید و قدیم فاس بر جنازه او حاضر شدند. همو می افزاید: من قبر او را بار ها در فاس زیارت کرده ام و او نزد مردم فاس همچون شافعی است نزد مصریان . آثار و تألیفات آثار و نوشته های ابن عباد در نشر طریقه شاذلیّه در مغرب و اندلس بسیار مؤثر بوده است . این آثار عبارتند از: ← غیث المواهب العلیّة فی شرح الحکم العطائیة غیث المواهب العلیّة فی شرح الحکم العطائیة، که شرحی است بر الحکم تألیف ابن عطاءالله سکندری (ه م ). ابن عباد چنانکه خود نیز در مقدمه کتاب اشاره دارد، این شرح را به درخواست دو تن از یارانش به نام یحیی سراج و سلیمان بن عمر نوشته است . این کتاب شامل تعلیماتی است در آداب سلوک و توضیح مطالب رمزآمیز و دشواری که در الحکم ابن عطاءالله آمده است . این کتاب به نام التنبیه نیز شناخته شده است . حاجی خلیفه به اشتباه التنبیه را به علی ، فرزند ابن عباد، نسبت داده است ، اما چنانکه می دانیم ابن عباد فرزندی نداشت . غیث المواهب چندین بار به چاپ رسیده که نخستین بار در بولاق (۱۲۸۵ق /۱۸۶۹م ) بود و در ۱۹۷۰م به کوشش عبدالحلیم محمود و محمود بن شریف در دو جلد در قاهره منتشر شد؛ ← الرسائل الکبری الرسائل الکبری ، این مجموعه که ابن عباد آن را به شاگرد خود یحیی سراج هدیه کرده ، مشتمل بر ۳۸ رساله در آداب سلوک الی الله است . این کتاب در ۱۳۲۰ق /۱۹۰۲م در ۴ جزء در فاس به چاپ (سنگی ) رسیده است ؛ ← الرسائل الصغری الرسائل الصغری ، این کتاب شامل ۱۶ رساله است که ۶ رساله اول آن به محمد بن ادبیه و ۹ رساله بعدی به یحیی سراج و رساله آخر به ابواسحاق ابراهیم شاطبی نوشته شده و مشتمل است بر وصایا و پاسخ سؤالاتی که در آداب تصوف و مقامات سلوک مطرح شده است . این کتاب به کوشش پل نویا در ۱۹۵۷م با مقدمه ای به زبان فرانسوی ، در بیروت به چاپ رسید و در ۱۹۷۴م با اضافاتی تجدید طبع شد؛ ← ادعیه مرتبة علی اسماءالله الحسنی ادعیه مرتبة علی اسماءالله الحسنی ، که شرح اسماءالله الحسنی نیز نامیده شده و در چاپ اخیر رسائل الصغری همراه با آن به چاپ رسیده است ؛ ← نظم الحم العطائیّة نظم الحم العطائیّة، احمد زروق در الشرح الحادی عشر خود بر الحکم ، این نظم را اُرجوزه ای در ۸۰۱ بیت دانسته است . ابویحیی بن سکاک درباره این کتاب گوید که ابن عباد الحکم را شرح کرد و دُرهای منثور آن را به رشته نظمی بدیع کشید. زرکلی نسخه ای از آن را به نام بعیة المرید دیده و یاد کرده است ؛ ← تحقیق العلامة فی احکام الامامة تحقیق العلامة فی احکام الامامة، نسخه ای از این کتاب را احمد زروق دیده و شیخ قوری احتمال داده است که تألیف پدر ابن عباد باشد
