ابن دقماق ابراهیم بن محمد

دانشنامه اسلامی

[ویکی نور] «ابن دُقْماق، صارم الدین ابراهیم بن محمد بن آیدَمر العلائی» (ح 750-809ق)، مورخ حنفی مذهب است. وی در قاهره دیده به جهان گشود و همان جا درگذشت (دُقماق و تُخماق، واژه ای ترکی به معنی چکش بزرگ چوبی است). پدر بزرگ آیدمر، عز الدین دقماق (د 734ق)، نقیب لشکر و از امیران ملک ناصر محمد بن قلاوون، از فرماندهان ممالیک مصر بود.
ابراهیم، نخست در زُمره نظامیان درآمد، سپس به تحصیل علاقه مند شد و نزد برخی از فقهای حنفی فقه آموخت، آن گاه به ادبیات روی آورد و سرانجام، علم تاریخ را برگزید و در آن مهارت یافت و آثار بسیار ارزشمندی در این زمینه تألیف کرد.
مقریزی، مجموعه تألیفات و نوشته های او را بیش از 200 می داند. در اواخر عمر، مدتی به سمت والی شهر دِمیاط منصوب شد، اما پس از اندکی از مقام خود معزول گردید و به قاهره بازگشت. وی که یک حنفی متعصب بود، به اتهام نقل مطلبی توهین آمیز علیه امام شافعی، از سوی جلال الدین قاضی شافعی قاهره، مورد بازپرسی و محاکمه قرار گرفت و با اینکه این اتهام را رد کرد و یادآوری نمود که مطلب مورد نظر را از کتابی که نزد خاندان طرابلسی بوده، نقل کرده است، به حکم قاضی، تعزیر و زندانی شد.
با وجود اینکه ابن دُقماق، آثار متعددی به رشته تحریر درآورد، اما از ادبیات عرب بهره کافی نداشت و در نوشتن، از زبان عامیانه استفاده می کرد. سرانجام، پس از حدود 60 سال زندگی، در ذی حجه 809ق درگذشت. حاجی خلیفه، در چندین جای کتاب خود، سال درگذشت ابن دقماق را 790ق آورده است. گرچه سیوطی نیز او را متوفی در همین سال دانسته، لکن سنش را بیش از 80 ذکر کرده است. از سوی دیگر، ابن ایاس، تولد ابن دقماق را 745ق، یاد کرده است، اما با در نظر گرفتن گزارش مورخان هم عصر وی، چون ابن حجر و دیگران، می توان گفت که سال ولادت و مرگ او همان است که در آغاز ذکر شد. وی در نوشتن کتاب هایش از آثار دانشمندانی نظیر الکندی، ابن سعید مؤلف کتاب المغرب، ابن یونس و دیگران سود جسته و خود نیز مورد اعتماد مورخان و نویسندگان هم زمان و سده های بعد بوده است.
معروف ترین آثار علمی او که تاکنون باقی مانده یا نام آنها در منابع معتبر آمده، عبارتند از:
1. الانتصار لواسطة عَقد الامصار؛
فال گیر
بیا فالت رو بگیرم!!! بزن بریم